Streszczenie O ile cechujące się ogólnikowymi zapisami plany o charakterze długofalowym akcentują pierwszeństwo celów edukacji, a wtórność materiału nauczania oraz pierwszeństwo treści kształcenia względem metody nauczania, nie przesądzając przy tym o ocenie osiągnięć uczniów, o tyle coraz popularniejsze w dydaktyce planowanie wynikowe opiera się na jasno i realistycznie określonych wymaganiach programowych. Muszą być one zróżnicowane, tak jak zróżnicowane są uzdolnienia, motywacje i potrzeby poznawcze uczniów. Plan wynikowy jest nastawiony nie, jak zakładano podczas tworzenia tzw. rozkładu materiału - na pełną realizację materiału nauczania, ale na wynik (rozumiany tu, jako nabycie umiejętności). Planowanie wynikowe jest kwintesencją trójwymiarowości i dynamiczności treści kształcenia, integrując w swej strukturze cele edukacyjne z materiałem nauczania. Punktem wyjścia dla opracowania planu wynikowego powinny być sprecyzowane na początku etapu kształcenia wymagania edukacyjne. Po co planować Planowanie jest nieodłącznym elementem działań dydaktycznych i wychowawczych szkoły i nauczyciela. Odbywa się ustawicznie, obejmując wiele płaszczyzn: począwszy od najogólniejszych, długofalowych strategii działań oświatowych (jak choćby sejmowa Ustawa oświaty), poprzez ukierunkowane projektowanie np. programów nauczania czy egzaminowania zewnętrznego, po "szkolną codzienność" planowania przebiegu krótszych bądź dłuższych etapów kształcenia, czy wreszcie pojedynczych lekcji. Wątpiącym, czy w ogóle warto planować, należy przypomnieć, że działanie to może przynieść wiele korzyści: wspomaga efektywność procesu kształcenia, pozwala lepiej wykorzystać potencjał zarówno ucznia jak i nauczyciela, zapewne rytmiczność osiągania założonych celów, stosowane systemowo, w całej szkole - umożliwiają integrację kształcenia i wszelkich poczynań związanych z edukacją. Tym samym planowanie powinno stać się podstawowym elementem budowania profesjonalnego warsztatu pracy nauczyciela. W jaki sposób planować Wraz ze zmianami, które przyniosła reforma edukacji, w wielu szkołach radykalnie zmienił się styl planowania. Zmiany te nie ominęły także sfery planowania pracy dydaktycznej nauczyciela. Niestety najczęściej stało się to za przyczyną decyzji administracyjnych dyrekcji szkół, rzadziej z " oddanej " potrzeby. Dlaczego "niestety", skoro zmiany te są zjawiskiem ze wszech miar pozytywnym? Przecież do lamusa odchodzą osławione "rozkłady materiału", pisma metodyczne coraz rzadziej drukują metodyczne "gotowce", nauczyciele porzucają bezrefleksyjne przepisywanie starych, często cudzych opracowań. Owo "niestety" dotyczy bowiem nauczycielskich działań często prowadzonych trochę na oślep bez potrzebnego tu zaplecza wiedzy z zakresu ewaluacji dydaktycznej, bardziej podporządkowanych potrzebie zadośćuczynienia wymaganiom zwierzchników i chęci uzyskania "świętego spokoju" niż podniesienia jakości planowania pracy z uczniami. Dokąd zmierzasz ? Pamiętaj, że planujący stawia sobie lub zakłada jakiś cel i obmyśla środki do tego celu - mawiał "spec od dobrej roboty", prakseolog Tadeusz Kotarbiński. Co jest celem Twojego działania jako dydaktyka ? Większość z nauczycieli odpowie: wysoka jakość kształcenia. Nim zaczniesz więc wchodzić w szczegóły planowania, zastanów się, co ten cel znaczy dla Ciebie. Najpewniej powiesz- mój cel zostanie osiągnięty, kiedy na koniec semestru (roku, etapu edukacji) mój uczeń okaże się człowiekiem dobrze wykształconym, osiągającym pozytywne, oczekiwane zarówno przez niego, jak i przeze mnie wyniki kształcenia, mającym sukcesy (na własną miarę - dodaj, pamiętając o indywidualnym wspieraniu ucznia w jego rozwoju). Skoro tak - już tylko krok dzieli Cię od postawienia temu uczniowi wymagań, spełniwszy które tenże wykaże się owymi osiągnięciami. Wymagania edukacyjne I tak oto postawiłeś swoim uczniom wymagania edukacyjne. Są one opisem pożądanych przez nauczyciela zmian w wiedzy, umiejętnościach i postawach ucznia. Precyzyjnie zarysowują zakres opanowanej przez niego treści kształcenia, ukazując, czego powinien się nauczyć. Wymagania edukacyjne to zmiany w uczniach opisywane z punktu widzenia nauczyciela, natomiast osiągnięcia szkolne to te same zmiany opisywane z punktu widzenia ucznia. Tym samym należy przyjąć, że wymaganie jest osiągnięciem. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 21 marca precyzuje procedury związane z ustaleniem wymagań edukacyjnych. Wymagania edukacyjne, ów katalog niezbędnych osiągnięć uczniów, wyprowadzane są przez nauczyciela z realizowanego w danej klasie programu nauczania. Przegląd bogatej oferty programowej dla szkół pozwala mi stwierdzić, że na ogół ich autorzy chcą wspomagać w tym nauczyciela, zawierając w owym dokumentach opisy osiągnięć uczniów czy też sprecyzowane wymagania (jednorodne lub zhierarchizowane, odniesione do poszczególnych ocen szkolnych), ale też wcale nie rzadko przemilczają tę trudną, choć równocześnie niezmiernie istotną kwestię. Na rynku edukacyjnym pojawiły się i takie programy, które zawierają bardzo rozbudowane opisy osiągnięć, a nawet dzielą je na poziomy wymagań. Ta, z pozoru atrakcyjna, forma wytyczenia wymagań edukacyjnych, moim zdaniem jednak zbyt daleko wykracza poza właściwe w tym przypadku zasady planowania kierunkowego. Autorzy programów, przyjmując takie rozwiązania, starają się wyręczyć nauczyciela. Nie są jednak w stanie zastąpić nauczyciela w obowiązku ustanowienia wymagań edukacyjnych dla jego klasy, bo nie mogą przecież, co oczywiste, wziąć pod uwagę wszelkich danych kontekstowych, które wiadome są jedynie znającemu swoją szkołę i uczniów nauczycielowi. I szybko się okazuje, że rzeczywiście tylko pozornie wszystko gra..... Potraktowanie zawartych w ogólnodostępnych, szeroko użytkowanych programach tabel z poziomami wymagań jako surogatu planowania wynikowego może, w gruncie rzeczy, przynieść więcej szkody niż pożytku. Te propozycje autorów programów powinny jednak być traktowane jedynie jako przykładowe. Nawet najbardziej doświadczony autor programu nie wie bowiem o Twoich uczniach tyle co Ty. Tworząc wymagania edukacyjne dla swej klasy, a więc doprecyzowując i hierarchizując ogólnikowe i siłą rzeczy "uniwersalne" (bo ustanowione dla wszystkich uczniów w kraju) zapisy z typowego dla planowania kierunkowego programu, zadbaj o to, by, z jednej strony prezentowały pełne spektrum osiągnięć ucznia, z drugiej-były mocno osadzone w kontekście, który tylko Ty znasz, tzn. by uwzględniały specyfikę procesu kształcenia w danej klasie (czyli potrzeby, możliwości i rozwój uczniów, zasoby szkoły, Twój system dydaktyczny itp.). Wreszcie, by umożliwiały ocenę osiągnięć uczniów (temu posłuży ich hierarchizacja w postaci wydzielenia od dwóch do pięciu poziomów wymagań). Wymagania te nie powinny być zbyt szczegółowe-wszak opisujesz osiągnięcia ucznia w ciągu całego roku szkolnego, a może nawet planujesz kierunki swego działania na trzy lata. Z tego powodu planowanie wymagań edukacyjnych powinno mieć znamiona planowania kierunkowego, a nie wynikowego. Dzięki owym wymaganiom Twój uczeń wie, czego od niego oczekujesz, jak postrzegasz jego "sylwetkę edukacyjną". Wie, bo rozumiał, co zapisałeś w tym jakże ważnym szkolnym dokumencie, który poszerzony o inne "strategiczne" i wynegocjowane ze wszystkimi zainteresowanymi, zapisy, stanowi przedmio