Wbrew powszechnemu przekonaniu wcale nie jest łatwo sprawować funkcję
szefa placówki oświatowej. Szkoła przestała być jedynie miejscem przekazywania
wiedzy. Stała się pełnoprawnym zakładem pracy, elementem dynamicznie rozwijającego się rynku usług edukacyjnych, jednostką budżetową samorządu terytorialnego,
a w jakimś sensie również jednostką administracji publicznej oraz niekiedy miejscem szerokiej działalności gospodarczej. Każdy z wymienionych obszarów nakłada
na dyrektora szkoły nowe zadania i obowiązki. Podstawowe zadanie dyrektora i główna funkcja szkoły, jaką jest organizacja procesu dydaktycznego i wychowawczego, często
w sposób bezpośredni zależą od pozostałych funkcji. Nie sposób ich dziś
od siebie oddzielić. Ważne jest jednak, by w każdym z wymienionych obszarów poruszać się sprawnie, kompetentnie, a przede wszystkim bez szkody dla uczniów.
W ciągu ostatnich kilku lat obserwujemy w polskim szkolnictwie powolny
ale konsekwentny postęp komputeryzacji. Wielkim utrudnieniem tego procesu
jest brak środków finansowych w szkołach jak również brak u wielu nauczycieli, dyrektorów i decydentów świadomości roli, jaką powinien spełniać komputer we współczesnej szkole. Efektem tego stanu rzeczy jest znaczne zróżnicowanie stanu
wyposażenia poszczególnych placówek w sprzęt komputerowy. Dysproporcje
te są jeszcze głębsze w przypadku wykorzystania sprzętu przez poszczególne szkoły.

We współczesnym świecie istotnym elementem zarządzania
staje się przepływ informacji. Mając dostęp do aktualnej i rzetelnej informacji można
wiele skorzystać. Nie bez znaczenia jest także szybkość uzyskania owej informacji. Dotyczy to także oświaty. Praca ta w założeniu ma być pomocą dla dyrektora
szkoły w podjęciu decyzji o przystąpieniu do komputeryzacji zarządzania
szkołą i ewentualnie pomóc w wyborze platformy programowej.

Celem pracy jest przedstawienie możliwości zastosowania specjalistycznych programów komputerowych, jako narzędzi do wspierania procesu decyzyjnego, oraz przyspieszenia prac związanych z kierowaniem i administrowaniem szkołą.

Rozdział I pracy przedstawia szkoły ponadgimnazjalne na tle polskiego
systemu oświaty, rolę i zadania dyrektora szkoły oraz prezentuje teorię systemów komputerowych i obszary zastosowania komputera w zarządzaniu szkołą.

Rozdział II jest rozdziałem przedstawiającym Zespół Szkół Ekonomicznych,
jego historię, oraz ogólnie pojęte warunki pracy i ważniejsze obszary podejmowania
decyzji, na podstawie których zostanie przeprowadzona analiza możliwości wprowadzenia systemu komputerowego w zarządzaniu jednostką jaką jest szkoła.

Rozdział III po przeanalizowaniu możliwości poszczególnych programów,
ich przydatności w kierowaniu szkołą oraz istniejącego stanu komputeryzacji
szkoły przedstawionego w rozdziale II zaproponuje najekonomiczniejsze
rozwiązanie pod względem zainwestowanych pieniędzy i czasu pracowników
szkoły potrzebnego na wdrożenie systemu w praktyce.

Rozdział I Nowoczesne podejście do zarządzania szkołą ponadgimnazjalną

1.1. Szkoła ponadgimnazjalna w systemie edukacji

Wprowadzenie nowego ustroju szkolnego w 1999 roku nie było celem reformy, lecz drogą do osiągnięcia jej głównych celów jakimi były podniesienie poziomu edukacji społeczeństwa przez upowszechnianie wykształcenia średniego i wyższego, wyrównanie szans edukacyjnych oraz sprzyjanie poprawie jakości edukacji, rozumianej jako integralny proces wychowania i kształcenia.[1]

Realizacji tych celów mają służyć m.in. przedłużenie wspólnej edukacji do lat 16
i przesunięcie o rok decyzji o zróżnicowaniu drogi edukacyjnej, przebudowa szkolnictwa zawodowego i oparcie go na szerokoprofilowym, integralnie połączonym z wykształceniem ogólnym, kształceniu w liceum profilowanym oraz na dwuletnich szkołach zawodowych, dających kwalifikacje w zawodzie o szerokim profilu, wprowadzenie dwuletniego liceum uzupełniającego dla absolwentów dwuletnich szkół zawodowych, stwarzającego możliwość dalszego kształcenia tym, którzy po ukończeniu gimnazjum wybrali edukację zawodową; obecnie uczeń, który wybiera zasadniczą szkołę zawodową, musi uczyć się 6 lat, aby mieć szansę studiowania oraz wprowadzenie systemu sprawdzianów i egzaminów, co ma na celu uzyskanie większej drożności ustroju szkolnego, porównywalności świadectw oraz nadanie egzaminom funkcji diagnostycznej i preorientującej.

Nowa struktura systemu szkolnego po 1999 roku obejmuje:

placówki wychowania przedszkolnego - w tym roczne przygotowanie do szkoły dzieci 6-letnich, co nadal zostaje prawem każdego dziecka, ale nie obowiązkiem. Obecnie z przygotowania przedszkolnego korzysta 97% dzieci sześcioletnich;
szkoły podstawowe sześcioklasowe z wewnętrznym podziałem na dwa cykle dydaktyczne: nauczanie zintegrowane w klasach I-III i nauczanie blokowe
w klasach IV-VI;
trzyletnie gimnazja - każda gmina będzie prowadzić co najmniej jedną szkołę tego typu, po skończeniu której, absolwenci będą mogli wybierać spośród czterech możliwych rodzajów szkół: liceów ogólnokształcących, liceów profilowanych, techników oraz szkół zawodowych;
trzyletnie licea ogólnokształcące -
trzyletnie licea profilowane - licea te będą realizować kanon wykształcenia ogólnego, wspólny dla wszystkich uczniów, na które przeznacza się około 80% czasu nauczania, oraz kształcenie w danym profilu obejmujące pozostałe 20%. Profil jest rozumiany jako rozszerzony program grupy przedmiotów ogólnokształcących lub przedmiotów i zajęć, określonych w podstawach programowych profili kształcenia zawodowego. Dotychczasowe licea sportowe
i mistrzostwa sportowego przekształcą się w licea profilowane - sportowe;
czteroletnie technika – kształcące w różnych zawodach, kończące się egzaminem zawodowym i maturalnym. Profil obejmuje bogatą ofertę przedmiotów zawodowych zgodnych z kierunkiem kształcenia;
dwuletnie zasadnicze szkoły zawodowe - umożliwiające nabycie kwalifikacji zawodowych na poziomie robotnika wykwalifikowanego;
szkoły policealne (dwu-trzy- lub czterosemestralne - w zależności od tego, czy wybrany zawód jest zgodny z profilem ukończonego liceum), które umożliwią nabycie kwalifikacji zawodowych na poziomie technika;
licea uzupełniające - dla absolwentów szkół zawodowych, którzy będą chcieli kontynuować edukację i uzyskać pełne średnie wykształcenie; przewiduje się formy stacjonarne, wieczorowe i zaoczne.
odrębnymi typami szkół pozostają szkoły artystyczne I i II stopnia.

Okres nauczania w liceum ogólnokształcącym trwa trzy lata, a po jego ukończeniu umożliwia uzyskanie świadectwa dojrzałości po zdaniu egzaminu maturalnego. Liceum umożliwia tylko kształcenie ogólne i nie daje możliwości, w przeciwieństwie do liceum profilowanego, uzyskania kwalifikacji zawodowych i nie daje podstaw do wykonywania określonego zawodu. Jest natomiast szkołą, która powinni wybierać uczniowie chcący przygotować się do dalszej nauki na studiach np. na kierunkach medycznych i znający już swoje oczekiwania i predyspozycje co do dalszego etapu kształcenia.[2]

Licea profilowane mają przede wszystkim za zadanie wspieranie uczniów
w możliwie trafnym wyborze ich dalszej drogi edukacyjnej i ułatwienie, często skrócenie, jej realizacji. Profil jest kategorią szeroką, umożliwiającą elastyczne dokonywanie przez szkołę wyboru kierunku kształcenia, nazywanego również nachyleniem profilowania, stosownie do potrzeb uczniów, rynku i możliwości szkoły.

Organizacja profilowania oparta została na dwóch zasadach:

każdy uczeń liceum profilowanego powinien mieć możliwość kandydowania na wybrany przez siebie kierunek studiów, czyli szkoła do której uczęszcza powinna mu umożliwić przygotowanie do zdawania matury z wybranych przedmiotów
w zakresie rozszerzonych wymagań,
uczeń nie kierujący się na studia powinien otrzymywać zarówno wiedzę ogólnozawodową, jak i propozycję uzyskania konkretnych kwalifikacji zawodowych (kursy kwalifikacyjne), co ułatwiałoby mu szybkie zatrudnienie lub skracało przyszłe kształcenie zawodowe.

Powyższe warunki narzucają istnienie dwóch rodzajów profili:

- profil akademicki, którego kształt wynika z kierunków kształcenia oferowanych przez szkoły wyższe i z wymagań wstępnych tych szkół;

- profile prozawodowe, których kształty wynikają z określonych dziedzin gospodarki.

Proponuje się wyróżnienie 5 profili określonych celami kształcenia oraz dziedzinami gospodarki (obszarami działalności zawodowej). Są to profile: akademicki, techniczno-technologiczny, rolniczo-środowiskowy, społeczno-usługowy i kulturowo-artystyczny. O wyborze profilu (profilów) decyduje dyrektor szkoły w porozumieniu
z organem prowadzącym. Określone profilowanie obejmuje całą szkołę, bądź poszczególne jej oddziały. W przypadku istnienia w szkole więcej niż jednego profilu uczniowie dokonują wyboru przy zgłoszeniu się do szkoły. Proponuje się przesunięcie ciężaru zajęć profilowych na drugi i trzeci rok nauki aby dać uczniom szansę zmiany decyzji po pierwszym roku nauczania.[3]

Ukończenie 4-letniego technikum umożliwia uzyskanie dyplomu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe po zdaniu egzaminu, a także umożliwiające uzyskanie świadectwa dojrzałości po zdaniu egzaminu maturalnego. W trakcie 4-letniego okresu edukacyjnego uczniowie odbywają praktyki w przedsiębiorstwach zgodnie z kierunkami swojego profilu.

Egzamin zawodowy jest egzaminem potwierdzającym kwalifikacje w zawodach, ujętych w klasyfikacji zawodów szkolnictwa zawodowego i kształconych w systemie szkolnym. Egzamin przeprowadzany będzie w dwóch etapach: pisemnym i praktycznym.

Etap pisemny egzaminu - w formie testu, obejmuje zadania sprawdzające wiadomości i umiejętności właściwe dla kwalifikacji określonych w zawodzie oraz zadania sprawdzające wiadomości i umiejętności związane z zatrudnieniem i działalnością w gospodarce.

Etap praktyczny egzaminu będzie "próbą pracy", polegającą na wykonaniu zadania praktycznego, sprawdzającego umiejętności praktyczne z obszaru kwalifikacji określonych w zawodzie.

Egzamin zawodowy przeprowadza okręgowa komisja egzaminacyjna. Podstawą przeprowadzania egzaminu zawodowego są standardy wymagań opracowane dla zawodów i zawierające określone zakresy, specjalnych układów umiejętności, właściwych dla kwalifikacji zawodowych

Minister Edukacji Narodowej i Sportu Krystyna Łybacka w dniu 13 lutego 2002 r. podjęła decyzję, że egzamin maturalny w czteroletnich technikach będzie nadal przeprowadzany dla absolwentów tych szkół, tj. uczniów, którzy ukończyli czwartą klasę techników.[4]

Szkoła zawodowa jest dwuletnią szkołą na podbudowie programowej gimnazjum, przygotowującą ucznia w ramach realizacji obowiązku nauki do podjęcia pracy zawodowej, w szczególności do potwierdzenia kwalifikacji zawodowych w zewnętrznym systemie egzaminacyjnym. W trakcie procesu edukacyjnego uczniowie odbywają praktyczna naukę zawodu jako pracownicy młodociani, a tylko dwa dni w tygodniu poświęcają na naukę
w szkole.

Po ukończeniu szkoły zawodowej absolwent może uzupełnić wykształcenie do poziomu średniego w liceum uzupełniającym. Jednym z podstawowych zadań szkoły zawodowej, wynikającym z szybkich przeobrażeń obecnego rynku pracy w Polsce, jest zapoznanie ucznia z tym rynkiem i przygotowanie do aktywnego uczestnictwa w nim oraz do kształcenia ustawicznego.

Kształcenie w szkole zawodowej odbywa się w dwóch obszarach:

- kształcenie ogólne, którego zadaniem jest ułatwienie uczniom odpowiedzialnego funkcjonowania w różnych obszarach życia społecznego. Zadanie to realizowane jest poprzez podnoszenie poziomu kulturowego oraz budzenie aspiracji młodzieży,
a w szczególności, poprzez motywowanie do podnoszenia poziomu wykształcenia ogólnego lub kwalifikacji zawodowych. Kształcenie ogólne ma więc charakter bardziej wychowawczo-stymulujący niż dydaktyczny. Przeznacza się na nie około 35% całkowitego czasu nauczania.

- kształcenie zawodowe, które jest oparte na pełnej realizacji podstaw programowych kształcenia w zawodzie szerokoprofilowym na poziomie robotniczym (czeladniczym).
Kształcenie to powinno być szczególnie silnie związane z rynkiem pracy, a co za tym idzie, z oczekiwaniami lokalnych pracodawców. Przeznacza się na nie około 65% całkowitego czasu nauczania.[5]

Powyższe typy szkół nie wyczerpują całego zestawu, gdyż obowiązująca ustawa
o systemie oświaty daje ministrowi właściwemu do spraw kształcenia i wychowania prawo określenia dodatkowych rodzajów szkół. Wprowadzenie nowego ustroju szkolnego
w żadnym wypadku nie powinno zahamować cennych inicjatyw tworzenia szkół autorskich i poszukiwania nowych rozwiązań organizacyjnych w szkolnictwie publicznym
i niepublicznym.

Uczeń kończący gimnazjum, będący zazwyczaj w wieku 16 lat, ma w nowym systemie edukacji trzy drogi kształcenia do wyboru:[6]

§ trzyletnich liceach ogólnokształcących kończących się maturą;

§ trzyletnich liceach profilowanych, także kończących się maturą, i umożliwiających tzw. przygotowanie ogólnozawodowe w co najmniej 14 profilach dostosowanych do potrzeb gospodarki polskiej i europejskiego rynku pracy,

naukę w czteroletnim technikum kształcącym w danym zawodzie kończącym się egzaminem zawodowym i maturalnym, po pomyślnym zdaniu których, otrzymuje tytuł technika i kwalifikacje zawodowe, a w późniejszym okresie, może ubiegać się o przyjęcie na studia,

naukę w dwuletniej szkole zawodowej, przygotowującej go do egzaminu zawodowego.

Rysunek 1 Struktura kształcenia ponadgimnazjalnego.

Źródło: Opracowanie własne

Uczeń, który ukończył szkołę zawodową ma możliwość, korzystając z zasady pełnej drożności polskiego systemu edukacji, kontynuowania nauki w liceum uzupełniającym - dwuletniej szkole ogólnokształcącej, przygotowującej absolwentów szkół zawodowych do egzaminu maturalnego.

Świadectwo ukończenia liceum uzupełniającego, analogicznie jak liceum profilowanego, daje uczniom możliwość kontynuowania nauki w większości szkół policealnych. Świadectwo dojrzałości stwarza szansę ubiegania się o przyjęcie na studia.

Uczniowi kończącemu gimnazjum w wyborze drogi kształcenia powinna pomóc szkoła. Wymaga to odpowiedniego przygotowania nauczycieli, w szczególności wychowawców klas gimnazjalnych, którzy winni pełnić tu rolę doradców. W dokonywaniu przez ucznia wyboru dalszej drogi kształcenia pomocny będzie też egzamin przeprowadzany w ostatniej klasie gimnazjum. Realizowanie postulatu upowszechniania wykształcenia średniego będzie wymagało zachęcania młodzieży ze środowisk wiejskich
i małomiasteczkowych do podejmowania nauki w liceum profilowanym i tworzenia sprzyjających ku temu warunków.

W naszym Zespole Szkół Ekonomicznych prowadzimy w roku szkolnym 2002/2003 13 klas składających się na 5 oddziałów klasowych: dwa stare, które zostały już wycofane czyli 5-letnie liceum ekonomiczne i liceum handlowca (obecnie są to 3 klasy czwarte oraz
4 klasy trzecie) i 3 klasę 3-letniej Zasadniczej Szkoły Zawodowej oraz 3 nowe oddziały klas pierwszych: po dwie klasy 4-letniego technikum kształcącego w zawodzie technika ekonomisty i technika handlowca oraz jedną klasę 2-letniej Zasadniczej Szkoły Zawodowej (wszystkie klasy pierwsze). Uczniowie w ramach miesięcznych praktyk zawodowych mają możliwość zastosowania w praktyce swojej wiedzy teoretycznej. Praktyki odbywają się
w urzędach, instytucjach oraz firmach handlowych z terenu Nowego Targu i okolic,
w zależności od miejsca zamieszkiwania ucznia. W tym względzie szkoła wychodząc naprzeciw oczekiwaniom oraz w trosce o samego ucznia stara się współpracować
z firmami, których siedziby znajdują się właśnie w miejscu zamieszkania naszego ucznia.
Z tego programu wyłączeni są uczniowie klas I.

Wszyscy nasi uczniowie (z wyjątkiem Zasadniczej Szkoły Zawodowej) po ukończeniu nauki w naszej szkole, zdaniu egzaminu zawodowego i maturalnego, mogą dalej kontynuować naukę lub podjąć pracę zawodową. Ich wiadomości i umiejętności są wysoko cenione na naszym regionalnym rynku pracy.

Szkoła nasza, kształcąca w zawodzie technika ekonomisty i technika handlowca, stara się na bieżąco aktualizować poszczególne programy nauczania, aby jak najdokładniej dopasować program do aktualnych potrzeb rynku pracy. W tym celu szkoła nasza nawiązała m.in. współpracę, z producentem oprogramowania do zarządzania przedsiębiorstwem, z Firmą CDN z Krakowa, aby umożliwiać naszym uczniom prace na najnowszym jej oprogramowaniu, organizowaniu wycieczek do siedziby firmy w celu zapoznania się z najnowszymi technikami zarządzania, kierowania personelem oraz poznania innych dziedzin zarządzania firmą.

1.2. Zarządzanie szkołą ponadgimnazjalną

Kierowanie określono jako sztukę realizowania czegoś za pośrednictwem innych ludzi. Definicja ta, sformułowana przez Mary P. Follett, zwraca uwagę na fakt,
że kierownicy osiągają cele organizacji powodując wykonanie potrzebnych zadań przez innych, nie zaś drogą wykonania ich przez nich samych.[7]

Zarządzanie organizacją, zwłaszcza tak specyficznej jak szkoła, obejmuje także inne sprawy i to tak wiele z nich, że w istocie nie ma jednej, powszechnie akceptowanej definicji. Inną bardziej rozbudowaną definicją kierowania, która najbardziej pasuje do specyfiki szkoły, jest podzielenie przebiegu całego procesu zarządzania na planowanie, organizowanie, przewodzenie i kontrolowanie działalności członków organizacji oraz wykorzystania wszystkich innych jej zasobów dla osiągnięcia ustalonych celów.

Zakres zadań i kompetencji organów administracji oświatowej, w tym dyrektora szkoły, jako podstawowego organu administracji oświatowej, określają przede wszystkim następujące akty prawne:

ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty;[8]
ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta nauczyciela;[9]
ustawa z dnia 26 kwietnia 1974 r. Kodeks pracy;[10]
ustawa z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego;[11]
rozporządzenie ministra edukacji narodowej z dnia 15 lutego 1999 r. w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać osoby zajmujące stanowiska dyrektorów oraz inne stanowiska kierownicze w przedszkolach oraz poszczególnych typach szkół;[12]
rozporządzenie ministra edukacji narodowej z dnia 13 sierpnia 1999 r. w sprawie szczegółowych zasad sprawowania nadzoru pedagogicznego, wykazu stanowisk wymagających kwalifikacji pedagogicznych, kwalifikacji niezbędnych do sprawowania nadzoru pedagogicznego, a także kwalifikacji osób, którym można zlecać prowadzenie badań i opracowywanie ekspertyz.[13]

Pojęcie pracodawcy jest nierozłącznie związane z czynnościami w sprawach
z zakresu prawa pracy, a szczególnie zawiązanych z zatrudnianiem pracowników. Czynności te w szkole czy placówce oświatowej wykonuje jej dyrektor i zgodnie
z ustawami oświatowymi jest organem szkoły ustanowionym, między innymi, do wykonywania tych czynności. Ustawa o systemie oświaty[14] mówi, iż dyrektor jest kierownikiem zakładu pracy dla zatrudnionych w szkole lub placówce nauczycieli
i pracowników nie będących nauczycielami. Dyrektor w szczególności decyduje
w sprawach:

1. zatrudniania i zwalniania nauczycieli oraz innych pracowników szkoły lub palcówki,

2. przyznawania nagród oraz wymierzania kar porządkowych nauczycielom
i innym pracownikom szkoły lub placówki,

3. występowania z wnioskami, po zasięgnięciu opinii rady pedagogicznej i rady szkoły lub placówki, w sprawach odznaczeń, nagród i innych wyróżnień dla nauczycieli oraz pozostałych pracowników szkoły lub placówki.[15]

Znowelizowana Karta nauczyciela utrzymała w mocy zapis art. 7
w brzmieniu: „Szkołą kieruje dyrektor, który jest jej przedstawicielem na zewnątrz, przełożonym służbowym wszystkich pracowników szkoły, przewodniczącym rady pedagogicznej”[16]. Wchodząc w rolę pracodawcy dyrektor przyjmuje na siebie obowiązki wynikające zarówno z realizacji ustaw oświatowych, jak i przepisów prawa pracy.

Dyrektor szkoły jako organ zarządzający jednostką organizacyjną systemu oświaty został wyposażony w kompetencje w zakresie prawa pracy przez ustawę o systemie oświaty i ustawę Karta nauczyciela, a także kodeks pracy. Ustawy te także określają jego zadania wynikające z roli pracodawcy oraz precyzują odpowiedzialność stąd wynikającą.

Ustawowe zapisy Karty nauczyciela i ustawy o systemie oświaty zakreśliły ramy kompetencji dyrektora szkoły wobec jej pracowników. Są to kompetencje pracodawcy.
Z kompetencji tych , a także ze szczegółowych zapisów kodeksu pracy, wynikają określone zadania dyrektora-pracodawcy, a także jego odpowiedzialność za ich właściwą realizację.

Po zawarciu stosunku pracy zgodnie z art. 94 i 97 kodeksu pracy dyrektor szkoły:

- zapoznaje pracowników z zakresem obowiązków,

- organizuje pracę w sposób zapewniający wykorzystanie czasu pracy,

- zapewnia bezpieczne i higieniczne warunki pracy, prowadzi szkolenia BHP pracowników,

- terminowo i prawidłowo wypłaca wynagrodzenia,

- ułatwia pracownikowi podnoszenie kwalifikacji zawodowych,

- zaspokaja socjalne potrzeby pracowników w miarę posiadanych środków,

- stosuje obiektywnie i subiektywnie kryteria oceny pracy pracowników,

- prowadzi dokumentację w sprawach związanych ze stosunkiem pracy i akta osobowe pracowników,

- wpływa na kształtowanie w zakładzie pracy zasad współżycia społecznego,

- wydaje niezwłocznie po rozwiązaniu stosunku pracy świadectwa pracy.

Wywiązywanie się dyrektora szkoły z zadań pracodawcy podlega nadzorowi organu prowadzącego i częściowo organu sprawującego nadzór pedagogiczny. Odpowiedzialność dyrektora wobec tych organów może zakończyć się w skrajnym przypadku odwołaniem dyrektora z funkcji kierowniczej (art. 38 ustawy o systemie oświaty).

Ustawa o systemie oświaty określa zadania i obowiązki dyrektora jako przedstawiciela administracji oświatowej m.in. jako:[17]

kierowanie działalnością szkoły oraz reprezentowanie jej na zewnątrz;
sprawowanie opieki nad uczniami oraz stwarzanie warunków ich harmonijnego rozwoju psychofizycznego;
realizację uchwał rady szkoły oraz rady pedagogicznej podjętych w ramach ich kompetencji stanowiących;
dysponowanie i odpowiedzialność za wykorzystanie środków określonych w planie finansowym szkoły.

Istnieją jednak takie sytuacje, w których w rolę pracodawcy wchodzi organ prowadzący. Ma to miejsce w przypadku przeniesienia nauczyciela mianowanego bez jego zgody do innej szkoły w tej samej lub innej miejscowości (art. 19, ust. 1 Karty nauczyciela), jak również nałożenia na nauczyciela obowiązku podjęcia pracy w innej szkole w celu uzupełnienia tygodniowego obowiązkowego wymiaru zajęć dydaktycznych (art. 22 Karty nauczyciela).

Dyrektor jako przedstawiciel administracji publicznej ma do wykonania m.in. zadania wymagające podjęcia decyzji administracyjnych. W pracy dyrektora szkoły spotykać się będziemy najczęściej z dwoma kategoriami takich decyzji:

1. decyzją administracyjną będącą aktem stosowania prawa administracyjnego
i rozstrzygnięciem władczym, zawierającym normy prawa administracyjnego
i podlegające trybowi odwoławczemu i zaskarżaniu;

2. decyzją o charakterze prakseologicznym, nie będącą ani rozstrzygnięciem władczym, ani nie zawierającym norm prawa administracyjnego.[18]

Przykładem pierwszego typu decyzji mogą być decyzje o pozytywnym lub negatywnym rozpatrzeniu wniosku o przyjęciu dziecka do szkoły, decyzja o odroczeniu spełniania obowiązku szkolnego przez dziecko zakwalifikowane do kształcenia specjalnego czy negatywna decyzja odnośnie do zgody na indywidualny program lub tok nauki. Do drugiej grupy zaliczyć można decyzje dotyczące przyznania nagrody czy wniosek
o przeniesienie ucznia do innej szkoły.

1.3. Koncepcja komputeryzacji zarządzania szkołą

Organizacje zawsze miały jakiś system informowania kierownictwa, nawet jeśli sobie z tego nie zdawano sprawy. W przeszłości systemy takie były wysoce nieformalne pod względem struktury i wykorzystania. Dopiero wraz z nadejściem komputerów, z ich możliwościami przetwarzania i streszczania dużych ilości danych, projektowanie systemów informowania kierownictwa stało się procesem sformalizowanym i przedmiotem badań. Dążenie do efektywnego wykorzystania komputerów prowadziło do rozpoznawania
i badania istniejących systemów informatycznych oraz planowania, wdrażania
i analizowania nowych.[19]

Początkowo komputery stosowano głownie do przetwarzania danych na potrzeby kilku funkcji organizacyjnych, zazwyczaj księgowości i fakturowania. Ze względu na specjalistyczne umiejętności, potrzebne do obsługi kosztownych, złożonych i niekiedy kapryśnych urządzeń, komputery lokalizowano w działach przetwarzania danych.
W okresie tym szkół średnich nie było stać, aby zakupić sprzęt oraz zatrudnić fachowców do ich obsługi, całą pracę związaną z księgowością, pracami administracyjnymi wykonywano ręcznie.[20]

Coraz szybsze zwiększanie prędkości komputerów oraz zmniejszania ich objętości skłaniało kierowników do bardziej racjonalnego planowania i wykorzystywania systemów informatycznych w swoich organizacjach, co doprowadziło do powstania koncepcji skomputeryzowanych systemów informacyjnych, które później zyskały nazwę komputerowych SIK – Systemów Informowania Kierownictwa.

Obecnie w większości szkół księgowość i sekretariat są już skomputeryzowane, ale systemy te w żaden rozsądny sposób nie są ze sobą połączone, w większości przypadków są niekompatybilne, gdyż pochodzą od różnych producentów, a wymiana informacji pomiędzy szkołą, a jednostkami nadzorującymi odbywa się nadal w tradycyjny sposób. Czynniki te ograniczają możliwości zastosowanej technologii, co przekłada się na czasochłonność oraz wykonywanie tych samych czynności wielokrotnie.

Kolejnym etapem rozwoju systemów informatycznych w zarządzaniu jest zastosowanie Systemu Wspierania Decyzji, którego działanie oparte jest na działaniach SIK, odpowiedzialnych za kontrolę bieżących operacji. SWD w swoim założeniu umożliwia mniej ustrukturyzowanie korzystanie z informacji odpowiednio do szczególnych potrzeb decyzyjnych. Ich zaletą w porównaniu do SIK jest dostosowanie do przetwarzania informacji, a nie głównie do przechowywania i wyszukiwania danych, ułatwienie kierownikom podejmowanie niezrutynizowanych decyzji w nieustrukturalizowanych sytuacjach oraz możliwość bezpośredniego dostępu do danych i wykonania przez nich samych niektórych prac związanych z zarządzaniem.

Kolejny etap rozwoju SI jest uzależniony od powstania sztucznej inteligencji, która wykorzystywana będzie w Systemach Eksperckich do diagnozowania problemów, zalecania strategii unikania lub rozwiązywania tych problemów, uzasadniania takich zaleceń oraz do „Uczenia się” z każdego doświadczenia czy sytuacji.

Potrzeby informacyjne kierowników różnią się w zależności od szczebla hierarchii. Kierownicy naczelni wymagają informacji dotyczących planowania strategicznego, pozyskiwanych głównie ze źródeł zewnętrznych, kierownicy szczebla średniego korzystają ze źródeł zewnętrznych, jak i wewnętrznych, natomiast kierownicy niższych szczebli zajmują się kontrolą operacyjną, potrzebują informacji częstych, bardzo szczegółowych
i dokładnych, głównie ze źródeł wewnętrznych[21]. Aby umożliwić swobodny przepływ informacji od pojedynczych jednostek organizacyjnych do samego kierownictwa, należy system komputerowy zastosować już na poziomie podstawowym – pojedynczego stanowiska pracy, w tym przypadku nauczyciela.

System ten powinien składać się ze współpracujących ze sobą programów komputerowych, ułatwiających pracownikom szkoły szybkie, wielostronne i wygodne przetwarzanie informacji istotnych w procesie zarządzania i kształcenia. Działanie takiego systemu jest oczywiście możliwe jedynie w oparciu o odpowiednio do niego dopasowany sprzęt komputerowy.[22]

W systemie informatycznym można przetwarzać różnorodne dane o uczniach
i pracownikach, dane dotyczące budżetu i stanu posiadania szkoły, informacje wpływające na bezpośrednią organizację pracy szkoły oraz dokumentujące kontakty z wieloma instytucjami. System może również na życzenie udostępniać odpowiednio uporządkowane informacje o przepisach prawnych, których znajomość jest konieczna w procesie zarządzania.

Współpraca między programami systemu przetwarzającymi te dane polega na tym, że informacja wprowadzona w jednej części składowych systemu informatycznego może być wykorzystywana przez inne jego moduły. Pozwala to na dużą oszczędność czasu oraz daje gwarancję, że w różnych sytuacjach, używając tych samych danych, nie popełnimy błędów pojawiających się często przy przepisywaniu.

Dobrze zaprojektowany i wykonany informatyczny system zarządzania szkołą powinien spełniać kilka wymogów:[23]

1. elementy systemu muszą być zaprojektowane w oparciu o bardzo dobrą znajomość realiów szkoły,

2. system powinien być otwarty, co umożliwiać będzie dostosowywanie systemu przez użytkownika do zmieniających się warunków zewnętrznych oraz upodobań
i aktualnych potrzeb,

3. umożliwiać korzystanie z danych zgromadzonych w jednym miejscu szkoły za pomocą sieci komputerowej, co związane jest również z ułatwieniem komunikacji pomiędzy poszczególnymi jednostkami organizacyjnymi,

4. powinien być kompletny, to znaczy ułatwiający rozwiązywanie wszystkich najważniejszych problemów szkoły,

5. jego cechą powinna być jednorodność, polegająca na podobieństwie w obsłudze poszczególnych programów, co ułatwia efektywne wdrażanie, a poszczególne jego elementy były przygotowane przez jedną firmę lub kilka firm dobrze ze sobą współpracujących.

Wydaje się sensowne wydzielenie w kompletnym systemie zarządzania szkołą dwóch podsystemów:

1. planowania i wspomagania prac administracji szkolnej,

2. nadzorowania procesu wychowawczo-dydaktycznego.

Pierwszy z nich ułatwia prace związane z planowaniem bieżących i przyszłych działań szkoły, analizowaniem danych z lat poprzednich w systemie oraz przyspiesza, jednocześnie bardzo ułatwiając, czynności administracyjne (dyrekcji, sekretariatu
i księgowości) związane z codziennym funkcjonowaniem szkoły.

Centralnym jego elementem powinien być program ułatwiający przygotowanie arkusza organizacyjnego szkoły. Wynika to stąd, iż ten właśnie dokument jest punktem wyjścia do organizacji pracy szkoły w całym roku szkolnym. Składają się na to następujące powody:[24]

1. arkusz organizacyjny jest podstawą planowania finansów szkoły (w części dotyczącej płac pracowników),

2. arkusz organizacyjny stanowi bazę do przygotowania planu lekcji,

3. dokument ten zawiera najważniejsze informacje o szkole z punktu widzenia organu nadzorującego szkołę i jest podstawą zatwierdzania budżetu szkoły.

Przygotowanie arkusza organizacyjnego za pomocą odpowiedniego programu jest
o wiele prostsze i szybsze niż metodą tradycyjną. Ponadto, wprowadzone dane są wykorzystywane do wielu innych celów, jak: komputerowe układania planu lekcji, planowania budżetu, sporządzanie różnorodnych statystyk, przekazywanie danych na poziom jednostki nadzorującej. Kierunki zmian zachodzących obecnie w oświacie,
a zwłaszcza zwiększanie samodzielności szkół i kompetencji dyrektorów, pozwalają przewidywać wzrost znaczenia systemu planowania budżetu szkoły, opartego o dane wprowadzone w modułach arkusza organizacyjnego, księgowości oraz inwentarza szkolnego.[25] Zasady tych połączeń modułów z pozostałymi elementami systemu są przedstawione na rysunku 2.

Rysunek 2 Schemat systemu wspomagania administracji szkolnej

Źródło: Opracowanie własne

Drugi podsystem systemu zarządzania szkołą (rysunek 3) powinien się koncentrować przede wszystkim na działalności związanej bezpośrednio z procesem wychowawczo-dydaktycznym. Systemy takie od dawna działają z powodzeniem w krajach, w których komputer jest powszechnym narzędziem pracy.

W Polsce nie ma jeszcze szkół, które na większą skalę używają komputerów do tego celu. Z całą pewnością także w naszym kraju, w okresie wdrażania reformy oświaty, systemy tego typu zaczną nabierać istotnego znaczenia. Już obecnie w wielu szkołach programy komputerowe są używane do ewidencji podstawowych danych o uczniach. Dzięki temu możliwe staje się bardzo szybkie i łatwe sporządzenie różnego rodzaju zestawień dotyczących dowolnie wyselekcjonowanych grup uczniów.[26]

W najprostszym wypadku może to być np. lista uczniów jednej klasy z adresami
i numerami legitymacji, drukowana w celu przedstawienia w towarzystwie ubezpieczeniowym przed wycieczką klasową.

Rysunek 3 Schemat systemu wychowawczo-dydaktycznego

Źródło: Opracowanie własne

Kolejnym udogodnieniem takiego systemu jest dużo łatwiejszy dostęp do ocen
u poszczególnych uczniów. Rozwijanie ciągłe i udoskonalanie poszczególnych programów doprowadzi do informowania rodziców o postępach ich dzieci poprzez Internet bez konieczności udawania się do szkoły. Nie wyeliminuje to osobistego stawiennictwa
w szkole, gdyż w procesie wychowawczym jest to niemożliwe, ale na pewno w bardzo dużym stopniu umożliwi kontakt wychowawcy z rodzicem w celu poinformowania go
np. o nieobecności dziecka w szkole.[27]

Zastosowanie systemu wspomagającego proces wychowawczo-dydaktyczny pozwoli zaoszczędzić czas, który zazwyczaj nauczyciele i wychowawcy przeznaczają na uzupełnianie dziennika, arkuszy ocen, obliczania statystyk semestralnych, wystawiania świadectw oraz na analizę obecności. Zaoszczędzony w ten sposób czas, będzie można bardziej efektywniej wykorzystać na osobisty kontakt z młodzieżą, na rozwiązywanie ich problemów, wspieranie ich oraz pomoc w trudnościach z nauką.[28]

Rozdział II Charakterystyka Zespołu Szkół Ekonomicznych w Nowym Targu

2.1. Powstanie i rozwój ZSE w Nowym Targu

Historia naszej szkoły zaczyna się w roku 1940 w momencie założenia Polskiej Koedukacyjnej Szkoły Handlowej, zmienionej w roku 1945 na Miejskie Koedukacyjne Gimnazjum Handlowe. W wyniku przekształceń w roku 1948 tworzy się Miejskie Koedukacyjne Liceum Handlowe i Przemysłowe Koedukacyjne Gimnazjum Handlowe,
a rok później utworzone zostają Państwowe Koedukacyjne Gimnazjum Handlowe, Państwowe Liceum Administracyjno-Handlowe i Miejskie Liceum Handlowe II stopnia.[29]

W roku 1950 Szkoła przenosi się do budynku "Kolasówki" przy ul. Szpitalnej 8, gdzie powstaje Państwowe Koedukacyjne Liceum Administracyjno-Handlowe I stopnia,
a 3 lata później nastąpiła reorganizacja szkoły w Technikum Handlowe Ministerstwa Handlu Wewnętrznego. W 1958 roku tworzy się zespół szkół składający się z Zasadniczej Szkoły Zawodowej dla Pracujących, Technikum Ekonomiczne oraz Zasadnicza Szkoła Handlowa. W roku 1960 powstaje 2-letnia Zasadnicza Szkoła Zawodowa dla Pracujących oraz Zasadnicza Szkoła Zawodowa Dokształcająca.

Dopiero w roku 1968 powstaje Liceum Ekonomiczne, które przez 33 lata funkcjonować będzie w naszej szkole, a 5 lat później szkoły zostają przekształcone
w Zespół Szkół Zawodowych nr 2 w skład którego włączone zostają Państwowe Technikum Budowy Instrumentów Lutniczych i Zasadnicza Szkoła Gastronomiczna
w Krościenku.[30]

W roku 1974 zmieniają się warunki lokalowe, gdyż szkoła otrzymuje budynek po szkole podstawowej przy ul. Kowaniec 125, a praca dydaktyczna odbywa się już w dwóch budynkach. Nauka taka trwa przez 16 lat, a nauczyciele muszą pokonywać drogę pomiędzy budynkami szkoły wynoszącą ok. 3 kilometrów nawet kilka razy dziennie i często nawet na przerwach, aby zdążyć na lekcję. W 1990 Szkoła przekazuje budynek "Kolasówki" spadkobiercom, a wszystkie szkoły mieszczą się od tej pory w "starym" budynku szkoły podstawowej przy ul. Kowaniec 125.

W roku 1993 utworzone zostaje Liceum Handlowe, rozpoczyna się rozbudowa nowego skrzydła szkoły. W roku 1995 szkoła zmienia nazwę na Zespół Szkół Ekonomicznych, a w nim: Liceum Ekonomiczne, Liceum Handlowe i Zasadnicza Szkoła Zawodowa.

Rok 2002 jest rokiem bogatym w wydarzenia. Po blisko 9 latach zostaje oddane nowe skrzydło budynku szkoły oraz w wyniku reformy systemu szkolnictwa, odchodzą ostatnie roczniki 4-letniego Liceum Ekonomicznego i Liceum Handlowego, których tradycja sięga grubo ponad 30 lat, a w ich miejsce powstają nowe 4-letnie technika
o specjalności ekonomicznej i handlowej.

Historia komputeryzacji wygląda troszkę inaczej i zaczęła się znacznie później. Pierwszy komputer w szkolnej administracji pojawił się w roku 1992 i znalazł się
w księgowości, a następny w roku 1996 w sekretariacie. Sala komputerowa powstała
z funduszy Komitetu Rodzicielskiego w roku 1993 i składała się z 8 stanowisk, w roku 1996 zakupiono 11 komputerów klasy Pentium. Poprzez wymianę sprzętu komputerowego w księgowości i sekretariacie, stare komputery trafiały do sali komputerowej. Przez 6 lat użytkowania pracowni w dość ekspansywny sposób, co składało się czasami aż na 50 godzin lekcyjnych tygodniowo i 4 nauczycieli, część z nich zepsuła się, część została dokupiona, jeden dostaliśmy z Ministerstwa, a ostateczny bilans to 14 stanowisk pracy,
z czego obecne wymogi standardów spełnia tylko 5 komputerów.

W roku 2000 komputer trafiły do Wicedyrektora szkoły, który od tego czasu zajmował się układaniem planu zajęć, oraz do biblioteki. W roku 2001 Szkoła została połączona stałym łączem SDI z Internetem, połączono wszystkie komputery w sieć, co umożliwiło korzystanie z zasobów sieci w pełnym tego słowa znaczeniu. W owym czasie
w sieci pracowało 9 komputerów.

W lutym 2002 roku w nowym skrzydle szkoły została oddana nowa sala komputerowa z 16 stanowiskami pracy, w sierpniu 2002 roku zmodernizowana została szkolna sieć komputerowa poprzez podłączenie nowej sali komputerowej do sieci oraz zastosowanie urządzeń sieciowych w celu podniesienia niezawodności, co umożliwiło pracę w sieci aż 25 komputerom.

2.2. Warunki pracy oraz baza komputerowa w ZSE

Warunki pracy w Zespole Szkół Ekonomicznych są bardzo dobre. Od lutego 2002 roku dysponujemy nowym 2-piętrowym skrzydłem szkoły, co daje nam, łącznie
z piętrowym starym budynkiem, liczbę 17 sal lekcyjnych, w tym dwie sale komputerowe
i salę fittness. Szkoła dysponuje szatnią dla uczniów, którzy mają obowiązek zmiany obuwia, barem, aulą oraz biblioteka. Jedynym mankamentem i bolączka niektórych nauczycieli i wszystkich uczniów jest brak sali gimnastycznej. Jednak obok szkoły jest boisko szkolne, które przynajmniej w namiastce zastępuje sale gimnastyczną w okresie wiosennym i jesiennym.

W szkole zatrudnionych jest na etacie 21 nauczycieli, a dochodzących z innych szkół jest 8 nauczycieli. Administracja szkolna składa się z księgowej, dwóch sekretarek, trzech sprzątaczek oraz trzech dozorców.

Od lutego 2002 roku szkoła pracuje jednozmianowym systemem pracy przez 5 dni w tygodniu. Wcześniej, kiedy nie było jeszcze ukończone nowe skrzydło szkoły, praca odbywała się na dwie zmiany przez sześć dni w tygodniu. Stwarzało to dodatkowe utrudnienia w sprawnym i efektywnym funkcjonowaniu szkoły. Ze względu na dwuzmianowość uczniowie mieli utrudniony dostęp np. do szkolnych kół zainteresowań, co objawiało się tym, że koła te nie pracowały prawidłowo. Utrudnienia występowały też przy tworzeniu planu lekcji, a wprowadzanie zmian i zastępstw wymagało niemałych zdolności
i umiejętności.

Obecnie przy dwóch salach komputerowych odbywa się 56 godzin zajęć dydaktycznych tygodniowo, poza tym odbywają się zajęcia Szkolnego Koła Informatycznego po 2 godziny tygodniowo. W przyszłym roku szkolnym 2002/2003 samych zajęć w pracowniach komputerowych będzie 68 godzin dydaktycznych tygodniowo.

Szkoła poza Szkolnym Kołem Informatycznym oferuje uczniom 6 innych form zajęć pozalekcyjnych.

Przepływ informacji odbywa się jeszcze w tradycyjny sposób tzn. przez osobiste dostarczenie dokumentu lub informacji do miejsca przeznaczenia. Jednakże zastosowanie sieci komputerowej umożliwia przekazywanie informacji w sposób elektroniczny, ale tylko z miejsc i do miejsc, gdzie znajdują się komputery. Plan sytuacyjny połączeń sieciowych oraz miejsc w których znajdują się komputery przedstawia rysunek 4.

Rysunek 4 Plan sytuacyjny sieci komputerowej w ZSE W Nowym Targu.

Źródło: opracowanie własne

Obecny poziom komputeryzacji nie zapewnia nauczycielom korzystania
z komputera w pokoju nauczycielskim. Fakt ten został zaznaczony na rysunku doprowadzeniem tylko połączenia sieciowego, co zgodne jest ze stanem faktycznym, gdyż w niedługim czasie ma zostać zakupiony komputer w tym celu. Jednakże chcąc zastosować w pełni możliwości techniczne w zarządzaniu szkołą, docelowo należałoby wyposażyć każdą salę wykładową w komputer podłączony do szkolnej sieci informatycznej. Niestety związane jest to z dodatkowymi kosztami, które najwięcej pochłonie zakup
13 dodatkowych komputerów oraz potrzeba zmiany podłączenia stałego do Internetu na szybsze niż jest obecnie.

2.3. Podejmowanie decyzji w ZSE

Wysokie wymagania stawiane pracownikom we współczesnych organizacjach
i uznanie zasobów ludzkich jako najważniejszych w przedsiębiorstwie, spowodowało zmianę w sposobie podejścia do zarządzania ludźmi. Nastąpiło mianowicie przejście od koncepcji efektywnego wykorzystania pracowników stosowanej w taylorowskim naukowym zarządzaniu, poprzez koncepcję właściwych stosunków współdziałania, rozwijaną w ramach nurtu human relation, do koncepcji potencjału ludzkiego/ human resources management/.[31]

Koncepcja potencjału ludzkiego jest zbieżna z postulatami humanizacji pracy. Model zasobów ludzkich zakłada, że praca i zadowolenie z pracy to zjawisko tak samo naturalne jak wypoczynek i zabawa.

W sprzyjających warunkach większość ludzi stać na inicjatywę, twórczą postawę, samodzielność i samokontrolę. Kontrola i groźba sankcji to w wielu sytuacjach nieskuteczne i stresogenne środki podnoszenia wydajności pracy.

Przywódca musi pamiętać, że każdy człowiek jest inny, np. niektórzy myślą głównie o pieniądzach, dla innych wartości materialne mają duże mniejsze znaczenie.[32]

Kierownicy w nieco odmienny sposób oddziałują na zachowania swoich podwładnych, czyli innymi słowy, stosują odmienne style zarządzania. Decyzja o wyborze stylu kierowania nie jest aktem niezmiennym.

Najczęściej wymienia się dwa style kierowania:

kierowanie autokratyczne - oparte głównie na posiadanej władzy, podwładni nie są dopuszczani do udziału w podejmowaniu decyzji, otrzymują dokładnie określone zadania oraz sposoby ich wykonania bez możliwości przejawiania własnej inicjatywy,

kierowanie demokratyczne - oparte na podejmowaniu decyzji dotyczących realizacji celów i zadań organizacji wspólnie z podwładnymi, dzięki kontaktom interpersonalnym. Kierownik często kontaktuje się ze współpracownikami.

Według Roberta Tannenbauma i Warrena H. Schmidta kierownicy przed podjęciem decyzji o sposobie kierowania powinni wziąć pod uwagę pewne względy praktyczne,
a najskuteczniejszymi kierownikami są kierownicy elastyczni, potrafiący dobierać zachowania kierownicze do potrzeb danego czasu i miejsca.[33]

Ich skala zachowań kierowniczych przedstawiona na rysunku 5 pomaga zlokalizować styl kierowniczy w naszej szkole.

Rysunek 5 Ciągła skala zachowań przywódczych (kierowniczych)

Źródło: J. A.F. Stoner, Ch. Wankel, Kierowanie, PWE, Warszawa 1996, str. 389

Podejmowanie decyzji w naszej szkole można zakwalifikować na podstawie rysunku 5 w przedziale 5-7. Różnica polega na tym, iż dyrektor w zależności od rodzaju decyzji, dobiera sobie możliwości zbierania informacji oraz podjęcia decyzji.
W podejmowaniu decyzji biorą udział wszyscy nauczyciele, jeżeli decyzja tyczy się całego grona lub szkoły, oraz poszczególni nauczyciele, jeżeli podjęcie decyzji wymaga dokładnej znajomości danej tematyki jak np. zakup nowego komputera, wyposażenie sali komputerowej, zakup pomocy dydaktycznych do danego przedmiotu.

Skuteczne zarządzanie szkołą umożliwia demokratyczny, partnerski styl kierowania. Aby skutecznie i w pełni zarządzać szkołą w tym stylu należy m.in. dbać o indywidualny charakter własnej instytucji. Nie ma dwu identycznych szkół. Na pewno szkoła podstawowa różni się od średniej, a gimnazja różnić się będą od dwu pozostałych typów szkół. Choćby różne są podstawowe oczekiwania co do sposobu projektowania zadań edukacyjnych. Nie bez znaczenia jest atmosfera grona pedagogicznego, które w niektórych sytuacjach podświadomie kieruję i tworzy opinię środowiska nauczycielskiego w szkole.[34]

Struktura organizacyjna Zespołu Szkół Ekonomicznych w Nowym Targu jest przedstawiona na rysunku 6.

Rysunek 6 Schemat struktury organizacyjnej w ZSE w Nowym Targu

Źródło: Opracowanie własne

Przepływ informacji odbywa się w taki sposób, jak przedstawiono na rysunku 6,
a rola dyrektora, jaką pełni w szkole, jest zarządzanie i koordynowanie przydzielanych zadań swoim pracownikom. Większość inicjatyw wychodzi od góry – Dyrekcji, a poprzez poszczególne jednostki organizacyjne przepływa do osób odpowiedzialnych za ich wykonanie. Jednakże zdarzają się sytuacje, kiedy to inicjatywa rozwiązania poszczególnych problemów wypływa od poszczególnych nauczycieli, samych uczniów lub rodziców. Ten sposób pozyskiwania informacji o możliwościach ulepszenia procesu dydaktycznego lub organizacyjnego jest dość cenny.

Do zadań dyrektora szkoły należy m.in. sporządzanie planu finansowego na następny rok budżetowy na podstawie wykonania z poprzedniego roku budżetowego oraz arkusza organizacyjnego na następny rok szkolny oraz po uwzględnieniu ewentualnych zmian wynikających z arkusza organizacyjnego. Plan finansowy obejmuje:

- fundusz płac (wynagrodzenie podstawowe, nagrody jubileuszowe, zatrudnianie
i zwalnianie pracowników, ilość godzin ponadwymiarowych, pochodne funduszu płac jak ZUS, Fundusz pracy, ZFŚS)

- środki rzeczowe, ustalane na podstawie wykonania z poprzedniego roku, zwiększone o inflację oraz o ewentualne zwiększenie potrzeb, które służą m.in. na zakup pomocy dydaktycznych, pokrycie kosztów oświetlenia, ogrzewania, na zakup środków czystości, na delegacje i inne.

Organ finansujący, jakim w przypadku szkół ponadgimnazjalnych jest to Starostwo, na podstawie ustawy budżetowej, po otrzymaniu subwencji rządowych i po wykonaniu swoich planów, przyznaje środki dla szkoły z określeniem kwoty przeznaczonej na wynagrodzenia i pochodne, a pozostałą część środków dyrekcja rozdziela na poszczególne paragrafy w zależności od potrzeb. Dyrektor w tym celu, po otrzymaniu planów przyznania środków pieniężnych przez Starostwo, sporządza układ wykonawczy z podziałem środków na poszczególne paragrafy zgodnie z klasyfikacją budżetową i przesyła go do organu prowadzącego. Organ prowadzący po zatwierdzeniu układu wykonawczego zwraca go do jednostki.

Dyrektor w trakcie roku budżetowego po przeanalizowaniu sprawozdań finansowych może wystąpić do jednostki prowadzącej np. o zwiększenie środków na jednym paragrafie, kosztem innego. Przykład takiego przeniesienia środków pieniężnych pomiędzy paragrafami przedstawia tabela 1.

Tabela 1
Przykładowe zmiany w planie finansowym na rok 2002 w ZSE

Paragrafy	Opis	Zmniejszenia	Zwiększenia
3020	Wydatki osobowe nie zaliczone do wynagrodzenia	260
4120	Składki na Fundusz Pracy		1500
4300	Zakup usług pozostałych	1500
4280	Zakup usług zdrowotnych		260
	RAZEM	1760	1760

Źródło: Dokumentacja szkoły. Opracowanie własne

Jak wskazują same zwiększenia i obecna sytuacja budżetowa szkoły dyrektor postanowił zabezpieczyć środki na badania profilaktyczne oraz składki na fundusz pracy,
a dopiero na podstawie otrzymanej uchwały organu prowadzącego możliwa jest zmiana
w planie finansowym oraz przeniesienie środków pomiędzy paragrafami.[35]

We wszystkich swoich działaniach związanych z budżetem szkoły, dyrektor zobowiązany jest do przestrzegania dyscypliny finansów publicznych, która obliguje go do nie przekraczania zaplanowanych wydatków w danym roku budżetowym.[36]

Dyrektor w ramach swoich obowiązków opracowuje statut szkoły obejmujący regulaminy m.in. pracy, wynagradzania, premiowania, dodatków motywacyjnych, ZFŚS
i innych. Fundusz płac i jego pochodne wyliczane są bezpośrednio z arkusza organizacyjnego szkoły, resztą spraw związanych z funduszem szkoły leży w kompetencji księgowego.

Dyrektor szkoły decyduje również o dochodach szkoły wynikających
z gospodarowania powierzonym majątkiem szkoły. W tym celu sporządzany jest również plan dochodów uwzględniający wynajem sal, prowadzenie różnego rodzaju kursów, szkoleń, konferencji i przedstawia go organowi prowadzącemu. W ten sposób pozyskane środki zwiększają dochody szkoły automatycznie zwiększając plany wydatków. Dyrektor może przeznaczyć pozyskane w ten sposób środki na polepszenie stanu finansowego swojej jednostki, a co za tym idzie na poprawę warunków pracy, na środki dydaktyczne, pomoce naukowe, bazę lokalową.

Rozdział III Wdrażanie systemu komputerowego wspierającego zarządzanie w ZSE w Nowym Targu

3.1. Charakterystyka oprogramowania firmy VULCAN
do zarządzanie szkołą

Skuteczność przystąpienia do prac nad analizą i wdrożeniem sprawnego systemu zarządzania jednostką oświatową uzależniona jest od wydzielenia obszarów zastosowania nowej technologii. Ułatwi to analizowanie zadań i oczekiwań, jakie stawiane będą przed systemem.[37]

Do obszarów w szkole, które będą poddane analizie, zaliczymy: dyrekcję, księgowość, sekretariat, pokój nauczycielski i bibliotekę. Ważną i godną uwagi będzie tutaj rola informatyka szkolnego, który będzie czuwał nad sprawnym funkcjonowaniem systemu i sprawować będzie rolę jego administratora.

Aby ułatwić analizowanie wdrażanego systemu pominąć należy problemy związane z wdrażaniem systemu na linii użytkownik-program, gdyż ich tematyka i problematyka obejmują tak dużo spraw i tematów, których opisanie i możliwe rozwiązania mogą służyć jako temat do napisania oddzielnej pracy.

Ze względu na małą ofertę na rynku, który został opanowany przez dwóch producentów firmę VULCAN z Wrocławia i QNT z Gliwic, możliwości wyboru producenta oraz proponowanych przez niego rozwiązań jest ograniczona. Programy obu producentów są porównywalne, gdyż nie można sobie wyobrazić, że można na kilka sposobów prowadzić dziennik lekcyjny, gdyż jest on teoretycznie tylko jeden, a ewentualne różnice polegają tylko na ułożeniu tych samych informacji w inny sposób. Tak też jest
z programami, które oferują praktycznie te same funkcje, różniące się tylko układem graficznym i funkcjonalnością dla użytkownika.

Różnice w porównywalnych programach mogą także polegać na różnym sposobie wprowadzania danych, co jest konsekwencją interfejsu użytkownika, czyli jak został on zaprojektowany logicznie i graficznie.

Firma VULCAN z Wrocławia jest producentem oprogramowania już od roku 1988, kiedy to założyła ją grupa nauczycieli i którzy postanawiają pisać programy, potrzebne
w codziennej pracy szkoły. Od roku 1993 firma organizuje ośrodek szkoleniowy dla kadry kierowniczej oraz pracowników oświaty, a w 1997 r. firma zajmuję się wyłącznie tworzeniem rozwiązań usprawniających zarządzanie i administrowanie szkołą.

Ich programami, które zostaną omówione w ramach projektu komputerowego wspomagania zarządzania szkołą, będą:

1. w pracy Dyrekcji szkoły:

a. Arkusz organizacyjny,

b. Plan lekcji,

c. Plan dyżurów,

d. Księga zastępstw

2. w pracy Księgowej:

a. Płace

b. Księgowość

3. w pracach Sekretariatu:

a. Kadry

b. Sekretariat uczniowski

c. Inwentarz szkolny

4. w pracach wszystkich nauczycieli – Pokój nauczycielski

a. Dziennik lekcyjny

b. Wypełnianie świadectw szkolnych

c. Statystyki semestralne

5. w pracach biblioteki szkolnej

a. MOL

b. MOL WWW

Dyrekcja

Dyrekcja musi podejmować swoje decyzje w oparciu o przepisy prawa, a jak trudne jest szybkie dotarcie do aktualnych tekstów wszystkich potrzebnych w danej chwili ustaw, rozporządzeń, komunikatów, orzeczeń wiedzą wszyscy. Papierowe poradniki szybko się dezaktualizują, a czytanie Dzienników Urzędowych i Monitorów Polskich jest niewygodne i zbiera dużo czasu. Problemy te rozwiązuje program Prawo w oświacie firmy VULCAN. Zawiera on kompletną bazę aktualnych i jednolitych tekstów aktów prawnych potrzebnych pracownikom oświaty.

Następnym zadaniem Dyrekcji jest zarządzanie szkołą w taki sposób, aby funkcjonowała ona dobrze, a organizacyjne fundusze starczały na zaspokojenie wszystkich najważniejszych potrzeb. Jest to nie proste zadanie i bardzo czasochłonne. Pierwszym
z programów jest Arkusz organizacyjny[38] firmy VULCAN. Jest on narzędziem ułatwiającym przygotowania arkusza organizacyjnego szkoły lub innej placówki zatrudniającej nauczycieli oraz analizowanie i przetwarzanie zawartych w nim danych. Na podstawie danych zgromadzonych w programie możliwe jest precyzyjne planowanie tej części budżetu szkoły, która związana jest z wynagrodzeniami pracowników. Program pozwala także na sporządzanie wielu różnorodnych zestawień przydatnych osobom kierującym placówkami oświatowymi. Dzięki programowi, przygotowując arkusz organizacyjny można skoncentrować się na rozwiązywaniu faktycznych problemów, nie rozpraszając się jednocześnie wykonywaniem żmudnych i pracochłonnych czynności rutynowych. Dane wprowadzone do komputera podczas opracowywania arkusza organizacyjnego mogą być wykorzystane przez program Plan lekcji i współpracującą z nim Księgę zastępstw, Plan dyżurów, a także można pobrać dane z programu Kadry, Sekretariat uczniowski oraz pozwala przygotować gotowe projekty organizacyjne dla Zbiorczego arkusza organizacyjnego, który jest przeznaczony dla jednostek prowadzących.

Umożliwia gromadzenie szczegółowych danych dotyczących placówki jako całości (adres, baza lokalowa itp.), jednostek wchodzących w skład placówki (szkoły w zespołach, oddziały przedszkolne przy szkole itp.) pracowników (dane kadrowo-płacowe, przydział obowiązków nauczycieli, przydział obowiązków pracowników administracji i obsługi), oddziałów (poziomu, specjalności, planu nauczania, wychowawcy, liczb uczniów itp.).

Wszystkie podsumowania tworzone są automatycznie na podstawie wprowadzonych wcześniej danych cząstkowych. Zwalnia to użytkownika z konieczności ich ponownego wpisywania. Jest to dość dużym ułatwieniem, przez co jednocześnie efektywniej organizuje czas pracy dyrekcji.

Podczas ustalania przydziałów obowiązków nauczycieli pozwala uwzględnić:

- zajęcia nauczycieli wynikające z planów nauczania,

- zajęcia pozalekcyjne (SKS-y, koła zainteresowań, nauczanie indywidualne, zespoły wyrównawcze itp.),

- zajęcia nielekcyjne (obowiązki pedagoga, bibliotekarza itp.),

- podział oddziałów na grupy,

- zniżki godzin i urlopy

- tworzenie grup międzyoddziałowych (np. w celu opisania łączonych zajęć wf, zajęć fakultatywnych czy lekcji języków obcych), wylicza przy tym automatycznie wynikające z nich liczby godzin uczniowskich i nauczycielskich,

- nierównomierny rozkład zajęć w różnych okresach roku szkolnego,

- oddziały wielozawodowe (wielospecjalnościowe), w których uczniowie uczą się według różnych planów nauczania.

Podczas opracowywania arkusza organizacyjnego program:

- na bieżąco informuje o liczbie godzin już przydzielonych poszczególnym nauczycielom
i liczbie godzin pozostałych do rozdzielenia,

- ułatwia wychwytywanie jeszcze nieobsadzonych lekcji,

- umożliwia opisywanie vacatów,

- pozwala na bieżąco śledzić skutki podejmowanych decyzji,

- automatycznie zlicza godziny nauczycielskie wynikające z planów nauczania
z uwzględnieniem podziałów na grupy i łączeń.

Pozwala wykorzystać, jako podstawę pracy, przydział czynności z ubiegłego roku. Przy tym automatycznie przenosi odziały do następnej klasy, obowiązki nauczycieli
w oddziałach zostają ustalone w oparciu o plany nauczania zgodnie z zasadą ciągłości oraz staż pracy osób zatrudnionych jest zwiększany o rok (jeśli dane kadrowe nauczycieli zostały wprowadzone).

Pozwala analizować stan kadry nauczycielskiej

- tworzy zestawienia ilustrujące zgodność przedmiotów nauczanych przez nauczycieli z ich formalnym przygotowaniem (specjalnością),

- precyzyjnie określa koszty realizacji przygotowanego arkusza oraz przelicza według różnych tabel wynagrodzeń,

- przygotowuje tabelę etatów przeliczeniowych do druku EN-3,

- na poziomie organu prowadzącego pozwala szacować należną subwencję oświatową,
a także analizować skutki niżu demograficznego i restrukturyzacji sieci szkolnej.

Tworzy zestawienia kosztów, w których pozwala uwidocznić kwoty wydatkowane
z różnych rozdziałów klasyfikacji budżetowej, rozróżnia wydatki finansowane w różny sposób i z różnych źródeł oraz uwzględnia pochodne od wynagrodzeń.

Kolejnym etapem ciężkich zmagań jest plan lekcji. Wszystkim, którzy zmarnowali kawałek niejednych wakacji na przygotowanie planu lekcji marzy się możliwość wykonania tej pracy w kilka godzin. W naszych specyficznych warunkach, kiedy klasy idą na miesięczne praktyki, konieczne jest zmienianie planu lekcji. Proceder taki odbywa się kilka razu w roku. Tam, gdzie program Plan lekcji[39] jest używany, natychmiast okazuje się, że rozkład zajęć przygotowuje się nieporównywalnie szybciej i łatwiej niż tradycyjnymi metodami. W wielu szkołach program automatycznie układa wszystkie lekcje. Program pozwala na najlepsze dopasowanie planu do specyficznych wymagań narzuconych przez organizację szkoły, warunki lokalowe i potrzeby nauczycieli. Układa wszystkie rodzaje lekcji, także te, których rozplanowanie zwykle sprawia największą trudność, a są to lekcje dzielone oraz fakultety i zajęcia w grupach łączonych.

Dzięki niemu możliwe jest takie opracowanie rozkładu zajęć, by były jednocześnie spełnione różne postawione warunki. Można na przykład żądać, aby:

- zajęcia z języka polskiego przynajmniej raz w tygodniu odbywały się w bloku dwugodzinnym,

- dyrektor szkoły nigdy nie rozpoczynał zajęć na pierwszej godzinie lekcyjnej, a studiujący nauczyciel nie miał zajęć w piątek po 3 lekcji,

- plan wybranych nauczycieli był ułożony w czterech dniach,

- wszystkie lekcje fizyki odbywały się wyłącznie w gabinetach fizycznych, WF zawsze na sali gimnastycznej lub na boisku, a opiekun pracowni chemicznej właśnie w niej miał wszystkie swoje zajęcia (również godzinę wychowawczą),

- wskazane oddziały przychodziły do szkoły na drugą zmianę,

- sala nr 7 nie była wykorzystywana po 7 lekcji.

Bardzo ciekawą funkcja programu jest możliwość przygotowania planu lekcji
w wersji HTML dla potrzeb Internetu. W ten sposób w naszej szkole na bieżąco są zamieszczane informacje o rozkładzie zajęć, z których mogą korzystać nauczyciele, uczniowie oraz ich rodzice. Organizacja zasobów szkolnej strony Internetowej umożliwia również bezpośrednie zapoznanie się z planem, bez konieczności przeszukiwania całej strony, po wpisani do przeglądarki adresu www.ceti.pl/zse/plan.

Na szczególną uwagę zasługuje mechanizm pozwalający ograniczać
w przygotowanym planie liczbę okienek nauczycieli do minimum. Można też zażądać, aby konkretny nauczyciel w ogóle nie miał okienek. Zawsze, także w wypadku lekcji ułożonych automatycznie, osoba pracująca z programem ma możliwość wprowadzania własnych poprawek. Plan lekcji można w każdej chwili wydrukować na wiele sposobów. Program przygotowuje nie tylko przejrzysty i czytelny wydruk zbiorczego planu do pokoju nauczycielskiego, ale również plany lekcji dla poszczególnych nauczycieli i oddziałów oraz grafiki wykorzystania sal. Łącznie z rozkładem zajęć lekcji można wydrukować plan dyżurów przygotowany za pomocą programu Plan dyżurów[40]. Potrafi on:

- w pełni automatycznie przygotować plan dyżurów z uwzględnieniem zadanych wcześniej warunków,

- informować o wszelkich okolicznościach mających wpływ na sensowność przydzielenia konkretnego dyżuru wybranemu nauczycielowi – co bardzo ułatwia pracę tym, którzy chcą mieć pełną kontrolę nad przygotowywanym planem i nie korzystają z planowania automatycznego,

- pilnować, aby dyżury odbywały się możliwie blisko miejsca, w którym nauczyciel prowadzi zajęcia i sąsiadowały tylko z tymi godzinami lekcyjnymi, które obejmuje jego plan lekcji,

- dbać o właściwe obciążenie dyżurami poszczególnych nauczycieli.

Przygotowany plan dyżurów można wydrukować w różnej postaci, np. łącznie
z planami lekcji lub jako odrębny grafik, a dane czerpie bezpośrednio z rozkładu zajęć przygotowanego za pomocą Planu lekcji. Pozwala na ustalenia dodatkowych warunków wstępnych, czyli miejsc, w których muszą być pełnione dyżury, zbiorów sal, w których powinien mieć lekcje nauczyciel dyżurujący w danym miejscu, terminów, w których mają być pełnione dyżury (w czasie przerw, przed lekcjami, po lekcjach), długości poszczególnych przerw, stopnia zaangażowania poszczególnych nauczycieli w pełnienie dyżurów oraz terminów, w których poszczególni nauczyciele nie powinni mieć dyżurów.

Rzadko zdarzają się w szkole dni, kiedy żaden z nauczycieli nie choruje, nie wyjechał na wycieczkę, nie uczestniczy w konferencji metodycznej itd. Trudną sztuką jest zorganizowanie zastępstw w taki sposób, by żadna lekcja nie była zmarnowana, a koszty organizacji zastępstw nie były zbyt duże. Niełatwym zadaniem jest też sporządzanie comiesięcznych zestawień przeprowadzonych zastępstw i stałych godzin ponadwymiarowych nauczycieli. Problemy te rozwiązuje program Księga zastępstw[41].

Korzystanie z programu ułatwia codzienną pracę dyrektora. Dzięki Księdze zastępstw bez trudu można na bieżąco planować zastępstwa, zawsze łatwo jest znaleźć najlepszych kandydatów do prowadzenia zastępstwa, szybko można wydrukować informacje o zaplanowanych zastępstwach, a rozliczanie godzin ponadwymiarowych odbywa się automatycznie na podstawie rozkładu zajęć sporządzonego za pomocą Planu lekcji.

Możliwości programu nie kończą się na zautomatyzowaniu rutynowych czynności. Na podstawie zgromadzonych informacji można sporządzać różne analizy dotyczące powodów oraz skutków nieobecności nauczycieli. Księga zastępstw planuje zastępstwa oraz rozlicza godziny w oparciu o rozkład zajęć przygotowany za pomocą Planu lekcji.

Księgowość

Księgowość w szkole tradycyjnie zajmuje się funduszami, jakimi dysponuje szkoła. W zakres obowiązków można zaliczyć: przygotowywanie płac, rozliczenia z ZUS-em, przygotowywanie planów i sprawozdań finansowych.

Przygotowanie listy wypłat wynagrodzeń nauczycieli byłoby proste, gdyby żaden pracownik nie chorował, gdyby nikt nie miał dodatkowych zajęć, nikt nie zwolnił się
w środku miesiąca. Tak bywa jednak tylko w marzeniach. W rzeczywistości bez takiego programu, jak Płace[42] ani rusz.

Płace znakomicie usprawniają:

- sporządzanie comiesięcznych list wypłat, a także wszelkich list szczególnych (wyrównań, godzin ponadwymiarowych, trzynastek, nagród jubileuszowych, świadczeń urlopowych, umów zlecenia itp.),

- dokonywanie przeszeregowań (zmian warunków umów i oszacowania ich skutków),

- rozliczanie należności za nieobecności w pracy,

- terminowe rozliczanie zobowiązań z urzędami skarbowymi i ZUS-em,

- wypłaty stałych świadczeń,

- regulowanie wszelkich zobowiązań pracowników (składki, spłaty pożyczek, dobrowolne ubezpieczenia),

- przekazywanie wynagrodzeń na osobiste konta bankowe pracowników,

- sporządzanie zestawień, sprawozdań i innych dokumentów (np. PIT).

Program został przygotowany specjalnie dla jednostek oświatowych. Dzięki odpowiedniej konstrukcji możliwe jest dostosowanie jego działania do specyficznych warunków i zasad wynagradzania obowiązujących w konkretnej placówce. Przykładowo, pozwala on samodzielnie ustalać zasady wyliczania składników wynagrodzeń, rozmaitych średnich, ekwiwalentów, nagród czy zasiłków, a także różnicować zasady odprowadzania składek od wynagrodzeń wypłacanych z rozmaitych tytułów.

Program prowadzi wszelkie niezbędne kartoteki indywidualne pracowników, takich jak warunki umów o pracę oraz umów zlecenia, wypłaty, zasiłki, absencji, i zobowiązań podatkowych (odprowadzonych zaliczek, wykorzystanych zwolnień i ulg).

Dzięki bogactwu zestawień sporządzanych przez Płace możliwe jest przeprowadzenie wszechstronnej analizy wypłat (według klasyfikacji budżetowej,
w układzie składników) za dowolny okres.

Program może być używany zarówno w pojedynczej jednostce (szkole, przedszkolu) lub w organie prowadzącym obsługę płacową wielu placówek oświatowych jak i na samodzielnym komputerze lub w sieci, jednocześnie przez wielu użytkowników
o zindywidualizowanych uprawnieniach. Jest przystosowany do przepisów
o ubezpieczeniach społecznych i zdrowotnych oraz ustawy o ochronie danych osobowych.

Za pomocą programu można przygotowywać wypłaty wynagrodzeń z tytułu umów o pracę i umów zlecenia, rozliczać nieobecności, rozliczać składki na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne, przygotować dane dla programu Płatnik, prowadzić kartoteki pracowników (zarobkową, zasiłkową, absencji, podatkową itp.), rozliczać podatek za ubiegły rok oraz tworzyć i drukować różnorodne dokumenty i zestawienia.

Program prowadzi rejestry umów pracowników i wynikających z nich składników wynagrodzeń, sposobu rozliczania się pracownika z ZUS-em i urzędem skarbowym, stałych świadczeń i zobowiązań pracownika, rachunków bankowych pracownika oraz nieobecności pracowników. Rozróżnia takie grupy stanowisk jak nauczyciele, administracja i obsługa oraz pracowników wynagradzanych według stawek godzinowych.

Możliwe jest również tworzenie nowych grup stanowisk i opisywanie ich pod kątem obliczania wynagrodzeń. W ramach jednej grupy można utworzyć dowolną liczbę podgrup. W ramach dopasowywania programu do potrzeb użytkownika można zmieniać składniki wynagrodzeń wraz z zasadami ich wyliczania, tabele wynagrodzeń, wykazy stanowisk, sposoby wyliczania średnich, oraz rodzaje nieobecności i ich wpływ na wynagrodzenie.

Program Płace prowadzi kompletne rozliczenia:

- wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe i godziny nadliczbowe oraz dodatków za pracę w warunkach szczególnych,

- nieobecności (program pozwala ustalić i skierować do wypłaty należność za czas nieobecności, a także pozwala ustalić i zrealizować obniżenie wynagrodzenia z tytułu nieobecności),

- wypłaty z tytułu wykonania umowy zlecenia (wynagrodzenia te są automatycznie uwzględniane we wszystkich niezbędnych miejscach: w zestawieniu dla księgowości,
w rozliczeniu z ZUS-em itp.),

- podatkowe,

- świadczeń ZUS-owskich,

- składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne,

- zobowiązań pracowników (spłaty pożyczek, składki związkowe).

Każdego miesiąca program automatycznie przygotowuje wypłatę, tzn.:

- kontroluje wysokości dodatku za staż pracy i stawki wynagrodzenia zasadniczego,

- przygotowuje do wypłaty wynagrodzenia pracowników należne z tytułu umowy o pracę,

- przygotowuje do rozliczenia świadczenia przysługujące pracownikowi (także obowiązujące przez pewien okres) oraz potrącenia wynikające z jego zobowiązań,

- wylicza zaliczkę na podatek dochodowy uwzględniając należne koszty, ulgi i odliczenia podatkowe,

- wylicza wysokości przelewów na rachunki bankowe pracowników,

- wyliczone kwoty przygotowuje do wypłaty na właściwych listach płac (użytkownik może je dowolnie definiować).

Ponadto program automatycznie:

- zmienia warunki umowy o pracę wynikające ze zmiany procentu dodatku za staż pracy,

- dokonuje wyrównania wypłaconego wynagrodzenia za dowolne miesiące,

- oblicza wynagrodzenie wypłacane za czas ferii (urlopu),

- wyznacza świadczenie urlopowe dla nauczycieli

- wyznacza ekwiwalent za niewykorzystany urlop i nagrodę jubileuszową,

wyznacza wypłatę dodatkowego wynagrodzenia rocznego („trzynastkę”),

- wyznacza wskaźnik wysokości podstawy emerytury i renty,

- rozlicza podatek za ubiegły rok.

Płace współpracują z:

- Kadrami, importując i eksportując dane osobowe pracowników oraz opisy ich umów
o pracę,

- Płatnikiem, dostarczając mu comiesięczne rozliczenia oraz dane zgłoszeniowe,

- Księgowością, przekazując jej listy wypłat do zaksięgowania oraz dane osobowe pracowników.

Ponadto program przygotowuje przelewy do banku w postaci pliku na dyskietce.

Praca każdego księgowego musi być wykonywana rzetelnie, dokładnie, terminowo. Trudno sprostać tym wymaganiom, gdy księgi rachunkowe są prowadzone w sposób tradycyjny – wyłącznie na papierze. Przygotowanie wtedy np. tylko jednego z wymaganych zestawień budżetowych potrafi zająć bardzo wiele czasu. A przecież praca działu księgowości oświatowej może być łatwiejsza i przebiegać sprawniej. Po to właśnie powstał program Księgowość[43].

Program jest kierowany do wszystkich oświatowych jednostek i zakładów budżetowych. Może być wykorzystywany do jednoczesnego prowadzenia księgowości wielu placówek. Spełnia wszystkie wymagania ustawy o rachunkowości. W razie zmiany przepisów jest odpowiednio uaktualniany.

Księgowość ułatwia i przyspiesza wykonywanie wszystkich operacji księgowych. Służą temu:

- automatycznie przygotowany wzorcowy plan kont i standardowa klasyfikacja budżetowa (można je łatwo dostosować do swoich potrzeb);

- mechanizm pozwalający na tworzenie nowych dokumentów na podstawie już istniejących;

- pełna integracja z innymi modułami (Czesne, Faktury, Kasa, Rejestr VAT, Rozrachunki, Zamówienia publiczne) wynikająca z wykorzystania wspólnych zbiorów danych (np. dopisane w jednym programie informacje o nowym kontrahencie są natychmiast dostępne dla pozostałych modułów);

- mechanizm importu dokumentów źródłowych z innych programów, np. list płac
z programu Płace.

Program pozwala na prowadzenie wielu dzienników obrotów, a także daje użytkownikowi możliwość samodzielnego ustalenia wzorca numeracji kont i określenia poziomów analityk. W zależności od liczby obsługiwanych placówek księgowy może zdecydować się na najwygodniejszy dla siebie sposób organizacji analityk planu kont.

Pracując z Księgowością, unika się popełnienia wielu pomyłek, bowiem program kontroluje bilansowanie się dokumentu jako całości i wybranych grup jego dekretów, tzw. pozycji, sygnalizuje również, jaki jest stan gotowości dokumentu do zaksięgowania,
i zaznacza dekrety, które nie bilansują się lub wymagają skojarzenia z dodatkowymi informacjami (klasyfikacją, kontrahentem), umożliwia wprowadzanie dokumentów „na brudno” - takie dokumenty mogą być uzupełniane, poprawiane, usuwane, pozwala na bardzo dokładne określenie uprawnień poszczególnych użytkowników (osoba nieupoważniona nie będzie mogła wykonać operacji, do których nie ma prawa).

Dzięki Księgowości sporządzanie raportów, sprawozdań i zestawień budżetowych przestaje być zadaniem zabierającym wiele czasu, wymagającym żmudnych obliczeń. W zależności od potrzeb konkretnej placówki program może być uzupełniany o dowolnie wybrane moduły dodatkowe.

Sekretariat

Prace sekretariatu obejmują dość szeroki zakres czynności począwszy od obsługi pracowników, a skończywszy na obsłudze uczniów. Dodatkowo sekretariat traktowany jest bardzo często jako miejsce, w którym wszyscy, którzy tylko mogą, przepisują swoje dokumenty. Czasami zdarza się, że jest ich dość dużo, są obszerne, a ich termin jest na „wczoraj”, a to obciąża znacznie sprawne funkcjonowanie sekretariatu. Z pomocą mogą tutaj przyjść dwa programy Kadry i Sekretariat, które przyspieszą rutynowe prace.

Tradycyjne wertowanie teczek, w tym przypadku aktami osobowymi pracowników szkoły, to dla osoby zajmującej się kadrami chleb powszedni. Można być przekonanym, że jest to czynność na stałe przypisana do tego zawodu, ale tylko do czasu, kiedy pozna się możliwości programu Kadry[44].

Korzystając z Kadr, można bez sięgania po jakąkolwiek teczkę niemal natychmiast otrzymać odpowiedzi na ważne pytania dotyczące pracowników, np.:

- Kto w następnym miesiącu powinien się poddać okresowemu badaniu lekarskiemu?

- Ilu nauczycieli i kiedy powinno w bieżącym roku otrzymać nagrody jubileuszowe?

- Jaką część urlopu wykorzystał każdy z pracowników?

- dane osobowe pracowników,

- historie umów o pracę i zmian ich warunków (staż pracy, stanowisko, wymiar etatu, składniki wynagrodzeń),

- indywidualne rejestry czasu pracy (przerwy w pracy, urlopy, dodatkowe godziny pracy),

- informacje o wykształceniu, posiadanych kwalifikacjach, stopniach awansu zawodowego, doskonaleniu zawodowym,

- oceny pracy, informacje o nagrodach i karach,

- podstawowe dane o rodzinie pracownika,

- własne kategorie danych, zależne od potrzeb danej jednostki organizacyjnej.

Przechowywane dane są bezpieczne dzięki ich kodowaniu oraz stosowaniu systemu haseł i uprawnień do wykonywania operacji oraz kontroli udostępniania informacji.

Dzięki programowi łatwiejsze jest utrzymanie właściwego stanu dokumentacji kadrowej, dokonywanie przeszeregowań, kontrolowanie czasu pracy, sporządzanie sprawozdań, wydawanie dokumentów – od umów o pracę poczynając, na świadectwach pracy kończąc.

Program może być używany w pojedynczej jednostce (szkole, przedszkolu) lub
w organie prowadzącym obsługę kadrową wielu placówek oświatowych, oraz na samodzielnym komputerze lub w sieci, jednocześnie przez wielu użytkowników
o zindywidualizowanych uprawnieniach.

Za pomocą programu można prowadzić ewidencję kadrową pracowników, wyliczać staże pracy oraz rozliczać urlopy, planować podwyżki i restrukturyzować wynagrodzenia, tworzyć i drukować różnorodne zestawienia, listy i pisma.

Użytkownik może dowolnie ustalać:

- typy oraz liczbę obsługiwanych jednostek,

- rodzaje grup pracowniczych i stanowiska w poszczególnych grupach pracowniczych,

- składniki wynagrodzenia wraz ze sposobem ich wyliczania i przyporządkowania do określonych grup pracowniczych,

- tabele stawek miesięcznego wynagrodzenia w poszczególnych grupach pracowniczych,

- rodzaje nieobecności i przerw w zatrudnieniu wraz z określeniem ich wpływu na staż pracy,

- formy nawiązywania i rozwiązywania stosunku pracy,

- kalendarz dni wolnych i roboczych, z możliwością wyznaczenia odrębnych terminów każdemu pracownikowi,

- liczby i rodzaje umów o pracę jednego pracownika.

W programie wstępnie wyodrębniono trzy grupy stanowisk pracy: nauczycieli, administrację i obsługę oraz kierowców i robotników warsztatów szkolnych,

Dla każdej grupy stanowisk zdefiniowano podstawowy wykaz stanowisk, podstawowe składniki wynagrodzenia, aktualne tabele stawek wynagrodzenia, aktualne kalendarze opisujące rozkład dni roboczych, podstawowe rodzaje nieobecności i ich wpływ na staż pracy, szczeble wykształcenia wymagane w poszczególnych grupach stanowisk oraz podstawowe dokumenty - umowę o pracę, świadectwo pracy, zaświadczenie
o zatrudnieniu.

Użytkownik może dowolnie modyfikować tę strukturę, dostosowując ją do warunków i zasad funkcjonowania swojej jednostki oświatowej.

Kadry współpracują z

- Płacami (importując i eksportując dane osobowe pracowników oraz opisy ich umów
o pracę),

- Arkuszem organizacyjnym i Księgowością (przekazując dane kadrowe)

- MOL-em (dostarczając listę czytelników i ich adresy),

Jednakże zadanie związane z obsługą uczniów jest prawdziwym wyzwaniem dla pracownic naszego sekretariatu. Trudno jest policzyć, w ilu miejscach potrzebne są dane osobowe ucznia. Do szkolnej dokumentacji trafiają one po raz pierwszy na listę kandydatów, następnie do księgi uczniów, na arkusz ocen, na legitymację szkolną, a potem już corocznie do dziennika lekcyjnego, na świadectwo, rozmaite listy, zaświadczenia itp. Za każdym razem ktoś musi wyszukiwać i wpisywać potrzebne informacje. Nie jest to wygodne, a na dodatek grozi wieloma pomyłkami.

Za sprawą Sekretariatu uczniowskiego[45] w szkole może powstać centralny rejestr danych. Wszystkie informacje dotyczące ucznia – jego dane osobowe, adres, dane
o rodzicach, oceny okresowe itd. – zapisywane są w jednym miejscu i tylko raz. Dzięki temu mają taką samą postać na drukowanej przez program stronie dziennika lekcyjnego, na świadectwie okresowym, zaświadczeniu o uczęszczaniu do szkoły czy na liście uczestników wycieczki. Wprowadzone z jednego powodu, np. podczas naboru do szkoły, dostępne są do innych celów. Poprawione raz, wszędzie są właściwe.

Takie rozwiązanie gwarantuje łatwe gromadzenie i aktualizowanie danych wszystkich uczniów oraz udostępnianie ich innym programom, jednolitość zapisów (wszystkie dokumenty są wystawiane przy wykorzystaniu wspólnego zbioru danych) oraz wykluczenie wielu pomyłek i błędów powstających przy wielokrotnym przepisywaniu informacji.

Program ułatwia organizację naboru do szkoły, pozwala zarejestrować i prześledzić przebieg nauki każdego ucznia – od przyjęcia do szkoły do jej opuszczenia. W tym celu gromadzi zapisy o przynależności do szkoły, obwodu szkolnego, oddziału klasowego
i wszelkich zmianach tych przynależności, środowisku społecznym ucznia, jego rodzicach, ocenach okresowych i rocznych, wynikach klasyfikacji, promocji, egzaminach, osiągnięciach i niepowodzeniach ucznia, a także jego szczególnych potrzebach, przebiegu szkolenia zawodowego.

Na podstawie zgromadzonych informacji Sekretariat uczniowski przygotowuje rozliczne dokumenty, zestawienia, listy, zaświadczenia i zawiadomienia, np. zestawienia dla GUS, dokumentację spełniania obowiązku szkolnego, dane dla WKU, dane do arkusza organizacyjnego szkoły, dokumenty przekazania ucznia pomiędzy szkołami itd.

Program został przygotowany w trzech odmianach: dla szkoły podstawowej, dla gimnazjum oraz dla szkoły średniej. Odmiany programu różnią się zakresem prowadzonej dokumentacji szkolnej, sposobem naboru uczniów, rodzajem sporządzanych zestawień.

Odmiana dla szkoły średniej jest przeznaczona dla szkół ogólnokształcących, zawodowych oraz zasadniczych szkół zawodowych, umożliwia prowadzenie dokumentacji zespołów szkół, pozwala na przeprowadzenie kwalifikacji do klasy pierwszej w oparciu
o egzaminy wstępne, prowadzi rejestr faktów związanych ze szkoleniem zawodowym uczniów, sporządza zestawienia dla WKU.

Program umożliwia prowadzenie sekretariatu uczniowskiego pojedynczej szkoły lub zespołu szkół (w odmianie dla szkoły średniej), pracę na samodzielnym komputerze lub
w sieci, jednocześnie przez wielu użytkowników o zindywidualizowanych uprawnieniach, gromadzenie wszystkich informacji o uczniu dostarczanych przez szkołę, rodziców oraz instytucje pozaszkolne, opisanie organizacji szkoły i roku szkolnego, zapisanie raz
i w jednym miejscu wielokrotnie powtarzających się informacji dotyczących organizacji szkoły, przebiegu nauki i danych osobowych uczniów, automatyczne kontrolowanie dokumentów pod względem poprawności zapisów i kompletności danych o uczniach.

Moduł umożliwia przeprowadzenie naboru uczniów, odnotowuje i kontroluje fakty związane z przepływem uczniów, przeprowadza klasyfikację okresową i roczną (udostępnia do wypełnienia elektroniczne arkusze ocen, które można wypełniać również za pomocą

dołączanego bezpłatnie modułu Oceny okresowe, przeprowadza egzaminy poprawkowe, klasyfikacyjne i inne definiowane przez użytkownika, klasyfikuje uczniów odbywających naukę indywidualnym tokiem, analizuje wyniki klasyfikacji), prowadzi kartoteki osobowe uczniów oraz szkolną dokumentację, która obejmuje księgę uczniów, rejestr wydanych legitymacji, arkusze ocen uczniów, plany nauczania wszystkich oddziałów w całym ich cyklu nauczania, dokumentację szkolenia zawodowego.

Moduł pozwala wypełniać elektroniczne arkusze ocen uczniów na dowolnej liczbie komputerów w szkole, a następnie przenosić je do Sekretariatu uczniowskiego.

Aby skorzystać z programu, należy pobrać z Sekretariatu uczniowskiego dane oddziałów, których wyniki klasyfikacji mają być wpisywane na innym komputerze (listy uczniów
i nauczanych przedmiotów), wprowadzić oceny ze wszystkich przedmiotów, zachowania oraz liczby nieobecności i spóźnień, przenieść dane z wpisanymi ocenami do bazy Sekretariatu uczniowskiego.

Za pomocą modułu można również zestawiać wyniki klasyfikacji (w postaci tabeli jak w dzienniku lekcyjnym), drukować świadectwa okresowe dla każdego ucznia na oddzielnej kartce, listy uczniów w kolejności uzyskanych przez nich średnich, zestawienia Uczniowie na tle oddziału i oceny okresowe ucznia na tle wyników całego oddziału (uczeń na tle oddziału).

Sekretariat uczniowski współpracuje z:

- Arkuszem organizacyjnym (czerpiąc plany nauczania oddziałów i nazwiska nauczycieli),

- MOL-em (dostarczając listy czytelników i ich adresy),

- Wypełnianiem świadectw szkolnych (przekazując dane osobowe uczniów i ich oceny końcoworoczne),

- Statystyką semestralną (udostępniając wyniki klasyfikacji okresowych).

Kolejnym zadanie sekretariatu jest prowadzenie ewidencji wyposażenia czyli ksiąg inwentarzowych. Nie ma chyba osoby, która z przyjemnością myśli o czekającym ją spisie z natury czy dokumentacji różnic inwentaryzacyjnych. Inwentarz szkolny[46] nie tylko pozwala na nowoczesne i sprawne prowadzenie ewidencji sprzętu i wyposażenia szkolnego, ale umożliwia również wygodny dostęp do wielu ważnych informacji, których nie podaje tradycyjna księga inwentarzowa. Dzięki niemu w każdej chwili można mieć gotową odpowiedź np. na następujące pytania:

- Jaka jest aktualna wartość szkolnego majątku?

- Wyposażenie której sali stanowi rzutnik pisma, a której magnetowid?

- Ile krzeseł powinno znajdować się w szkole?

- Jaka część wyposażenia szkolnego jest starsza niż dziesięć lat?

Inwentarz szkolny umożliwia kontrolę rozmieszczenia różnych elementów oraz przypisanie odpowiedzialności za sprzęt konkretnym osobom. Możliwe jest szybsze
i wygodniejsze wprowadzanie bieżących wpisów do ksiąg. Pomyłki mogą być łatwo naprawiane, a księga zawsze wygląda przejrzyście i czytelnie. Program automatycznie tworzy protokół różnic inwentaryzacyjnych i pomaga przy rozliczeniu go w księgach. Pozwala również na prowadzenie i drukowanie klasycznych ksiąg inwentarzowych oraz sporządzanie na ich podstawie różnorodnych zestawień i wyciągów. Dzięki zastosowaniu naklejek z kodami kreskowymi oraz czytników takich kodów możliwe jest niezwykłe usprawnienie przeprowadzania spisów z natury.

Pokój nauczycielski

Tradycyjny widok nauczyciela idącego na lekcję z papierowym dziennikiem pod pachą będzie kiedyś budził podobne zaskoczenie jak używanie dzisiaj kałamarza. Komputer stanie się zwykłym narzędziem towarzyszącym nauczycielowi na każdej lekcji - pomagającym sprawdzić obecność, wstawić oceny, zapisać uwagi o zachowaniu uczniów. Dla najnowocześniejszych szkół staje się to już teraźniejszością. To dla nich właśnie jest przygotowany program Dziennik lekcyjny[47].

Program pozwala gromadzić, przeglądać i analizować wszystkie informacje dotyczące poszczególnych uczniów. Największą przewagą dziennika elektronicznego nad tradycyjnym jest łatwość, z jaką można informować rodziców o wszystkich sprawach dotyczących ich dzieci. Bez żadnego wysiłku ze strony wychowawcy mogą oni otrzymywać za pośrednictwem poczty elektronicznej lub komunikatów SMS odbieranych przez telefony komórkowe informacje o nieobecności dziecka w szkole i uzyskanych przez nie ocenach w dowolnie wskazanym okresie, np. ostatnim tygodniu. Oczywiście informacje takie mogą być również drukowane na papierze.

O użyteczności programu świadczy też możliwość przywołania na ekran zdjęcia wskazanego ucznia. W ten sposób nauczycielom jest łatwiej nauczyć się rozpoznawać swoich podopiecznych.

Bardzo ważną cechą programu jest to, że zapewnia on duże bezpieczeństwo gromadzonym w nim zapisom. Każdy z użytkowników posługuje się własnym hasłem umożliwiającym mu dostęp do danych. Każdy zapis w dzienniku (np. nieobecność, ocena, uwaga) jest łączony z osobą, która go wprowadziła lub zmieniła. W wypadku popełnienia pomyłki lub próby zafałszowania danych program pozwala odtworzyć poprzedni stan.

Praca z Dziennikiem lekcyjnym nie musi oznaczać całkowitego odrzucenia dziennika papierowego. Wszystkie wprowadzone do programu dane można w każdej chwili wydrukować w układzie odpowiadającym poszczególnym stronom tradycyjnego dziennika.

Czasu na wypełnienie świadectw zawsze jest mało. Czynności tej towarzyszy nieustanne napięcie – wystarczy jedna pomyłka i wszystko trzeba przepisywać od nowa. Na dodatek tylko nieliczni mogą poszczycić się pięknym kaligraficznym pismem. Nic więc dziwnego, że wychowawcy zwykle z niechęcią myślą o świadectwach, nawet takich, na których nie ma innych ocen niż celujące. Łatwo to zmienić – wystarczy posłużyć się programem Wypełnianie świadectw szkolnych[48]. Za jego pomocą można wypełniać druki świadectw pochodzących z dowolnej drukarni, drukować kompletne świadectwa na specjalnym papierze z kolorowym wzorem (giloszem), wypełniać legitymacje szkolne
i pierwsze strony arkuszy ocen, oraz w razie potrzeby samodzielnie opracować matrycę dowolnego formularza, w tym np. świadectwa szkolnego według własnego wzoru.

Do programu dołączono matryce druków wydawanych przez największych producentów. Matryce kompletnych świadectw są zgodne ze wzorami ustalonymi przez Ministerstwo Edukacji Narodowej. Najwygodniej i najszybciej pracuje się z programem wtedy, kiedy może on korzystać z gotowych danych o uczniach i przedmiotach wprowadzonych wcześniej do Sekretariatu uczniowskiego.

Aby przygotować dokument do drukowania, należy najpierw wczytać gotową lub zbudować nową matrycę opisującą postać i rozkład informacji na drukowanym lub wypełnianym formularzu, następnie utworzyć bazę danych zawierającą informacje, które mają być naniesione na świadectwa lub inne druki szkolne i na końcu powiązać zgromadzone dane z matrycą.

Wraz z programem dostarczane są gotowe matryce:

- świadectw szkolnych dla wszystkich typów szkół wybranych przez zamawiającego
w dwóch zestawach:

- kompletne, przeznaczone do drukowania całych świadectw (jednocześnie formularza
i pól do wypełnienia) na specjalnym papierze wyposażonym jedynie w tzw. gilosz,

- tylko z opisem pól do wypełnienia, przeznaczone do zapełniania formularzy pochodzących z drukarni,

- legitymacji szkolnych i pierwszych stron arkuszy ocen dla wszystkich typów szkół wybranych przez zamawiającego – jedynie do wypełniania gotowych formularzy.

Tworzenie bazy danych przeznaczone do umieszczenia na drukach

- każda baza danych jest tabelą,

- wiersze tabeli odpowiadają poszczególnym uczniom,

- kolumny tabeli odpowiadają różnym rodzajom informacji,

- każdy wiersz (rekord) tabeli zawiera komplet danych, jakimi będzie zapełniany formularz dokumentu dla wskazanego ucznia.

Wypełnianie oryginalnych druków świadectw (formularzy z drukarni) powinno być poprzedzone pogrupowaniem posiadanych druków pod względem rozmieszczenia pól
i wielkości marginesów oraz przeprowadzeniem kalibracji matryc dla każdej grupy formularzy.

Świadectwa mogą być wypełnianie dla każdego ucznia z osobna lub seryjnie – dla wszystkich uczniów wybranego oddziału, mających ten sam typ świadectwa (zwykłe lub
z wyróżnieniem); poszczególne strony świadectwa wypełniane są oddzielnie.

Program potrafi podpowiedzieć, jakie dane są potrzebne do wypełnienia świadectwa dla ucznia konkretnej klasy.

Oceny okresowe niosą cenną informację nie tylko o postępach uczniów
w zdobywaniu wiedzy, ale także o samej szkole, np. o różnicach w wymaganiach nauczycieli, o ich systemach oceniania. Zdumiewające jest, jak wiele można się dowiedzieć, metodycznie je analizując. Jeszcze bardziej zdumiewające jest, jak szybko
i sprawnie można to zrobić przy użyciu Statystyki semestralnej[49]. Program umożliwia wszechstronne badanie wyników klasyfikacji semestralnych, sprawdzianów, testów porównawczych itp. Potrafi m.in.:

- grupować według zadanych kryteriów, porządkować i zestawiać ze sobą zebrane wyniki (oceny, frekwencję),

- budować rozkłady, tabele i wykresy wyników,

- przedstawiać zależności pomiędzy ocenami i frekwencją, ocenami z wybranych przedmiotów

czy ocenami wystawianymi przez wybranych nauczycieli,

- liczyć średnie i udziały procentowe ocen z poszczególnych przedmiotów lub ich grup
w poszczególnych oddziałach lub na poszczególnych poziomach, wystawianych przez poszczególnych nauczycieli lub ich zespoły,

- drukować zestawienia wyników w rozmaitych układach i przekrojach.

Program posługuje się najprostszymi wskaźnikami statystycznymi, nie wymagającymi specjalnej wiedzy do ich zinterpretowania i umożliwia przetwarzanie okresowych wyników nauczania oraz uczęszczania uczniów na zajęcia do postaci pozwalającej dostrzec w nich prawidłowości i związki, jak i analizowanie wyników sprawdzianów porównawczych, zarówno wewnątrzszkolnych, jak i międzyszkolnych.

Program korzysta z sumarycznych liczb okresowych lub rocznych ocen poszczególnych rodzajów ze wszystkich przedmiotów oraz zachowania we wszystkich oddziałach w szkole i z sumarycznych liczb nieobecności odnotowanych w tych oddziałach.

Program nie posługuje się indywidualnymi wynikami poszczególnych uczniów i nie służy do analiz wewnątrzoddziałowych.

Na podstawie dostarczonych danych program wylicza liczby ocen z przedmiotów
i zachowania, średnie ocen z przedmiotów i zachowania, rozkłady ocen z przedmiotów
i zachowania, skumulowane rozkłady procentowe ocen z przedmiotów i zachowania, tzw. gęstości oraz frekwencję oraz liczby nieobecności i spóźnień w przeliczeniu na jednego ucznia.

Program pozwala porównywać sposób oceniania tego samego oddziału przez różnych nauczycieli, tego samego przedmiotu przez różnych nauczycieli, różnych oddziałów przez tego samego nauczyciela i różnych przedmiotów przez tego samego nauczyciela.

Ponadto program umożliwia zestawianie przedmiotów, oddziałów lub nauczycieli
w dowolne grupy i przeprowadzanie analiz porównawczych pomiędzy tymi grupami, pozwala badać zależności pomiędzy rozmaitymi wielkościami, np. frekwencją i ocenami, ocenami uzyskanymi z poszczególnych przedmiotów, ocenami celującymi
i niedostatecznymi oraz gromadzi podsumowania poszczególnych okresów nauki
z podziałem na lata szkolne, przeprowadza analizy za minione okresy. Wyniki analiz prezentowane są w postaci wykresów i tabel (tzw. statystyk).

Statystyka semestralna współpracuje z Sekretariatem uczniowskim (wykorzystując zgromadzone oceny okresowe uczniów). Może być również używana samodzielnie. Wyniki analiz (wykresy i tabele) mogą być zapisywane w plikach tekstowych w celu dalszego ich przetwarzania za pomocą innych programów.

Biblioteka

Praca w bibliotece może być wykonywana tradycyjnie - wtedy bibliotekarza czeka wielokrotne przepisywanie tych samych informacji o książkach i czytelnikach, żmudne wykonywanie skontrum, mozolne sporządzanie statystyki czytelnictwa, pracowite wypisywanie ponagleń do dłużników itd. itd. Ta sama praca może też przebiegać inaczej - sprawniej i nowocześniej. Gwarantuje to program MOL[50].

Program każdemu bibliotekarzowi pozwala na szybszą, łatwiejszą i wydajniejszą pracę. Pomaga prowadzić księgi inwentarzowe, tworzyć opisy do katalogów, rejestrować czytelników, udostępniać książki, prowadzić statystykę czytelnictwa oraz kontrolować terminy zwrotu książek i drukować ponaglenia.

Każdy nowy nabytek wystarczy opisać tylko raz, a jego karta znajdzie się natychmiast we wszystkich komputerowych katalogach.

Dzięki programowi sporządzenie opisów bibliograficznych nawet dla kilkudziesięciu tysięcy książek nie wymaga już wielkich nakładów pracy. Mechanizmy, które pozwalają na znaczne przyspieszenie budowy katalogu, to możliwość wbudowania ponad 200 000 opisów bibliograficznych z bazy Biblioteki Narodowej, listy haseł przedmiotowych, listy autorów oraz listy wydawców.

Prawdziwie nowoczesna biblioteka swoje usługi oferuje również w Internecie. Program uzupełnia szkolną witrynę WWW o pełny dostęp do katalogu biblioteki, gdzie czytelnik ma możliwość zajrzenia na swoje konto wypożyczeń. W ten sposób katalog jest dostępny nie tylko z każdego komputera podłączonego do szkolnej sieci, ale również
z zewnątrz szkoły.

Pracując z programem, zarówno wypożyczanie książek, jak i przeprowadzanie skontrum można znacznie uprościć przez wykorzystanie, na wzór najnowocześniejszych bibliotek, naklejek z kodami kreskowymi. Oznacza się nimi książki oraz karty biblioteczne. Potrzebne informacje o wypożyczeniu i zwrocie książek przekazuje się do programu, używając po prostu czytnika kodów.

MOL WWW jest dodatkowym modułem programowym umożliwiającym dostęp do katalogu biblioteki za pośrednictwem dowolnej przeglądarki internetowych witryn WWW. Dostęp może być realizowany zarówno lokalnie – w szkolnej sieci komputerowej, jak
i zdalnie – poprzez Internet (o ile szkoła posiada stałe łącze internetowe).

Za pomocą programu czytelnik możne wyszukiwać informacje w katalogach i kartotece zagadnieniowej, przeglądać własne konto wypożyczeń (po podaniu hasła), przeglądać aktualne zestawienia bibliograficzne tworzone przez bibliotekarza (np. nowości, zestawienia lektur).

Serwis MOL WWW może być dostępny w szkolnej sieci na dowolnej liczbie komputerów, w szczególności w szkolnej pracowni internetowej i na każdym komputerze podłączonym do Internetu, dzięki czemu jest możliwy dostęp do katalogu biblioteki
o każdej porze np. z komputera domowego.

Serwis może być wykorzystywany w codziennej pracy biblioteki i na lekcjach bibliotecznych – jako przykład elektronicznego katalogu oraz na lekcjach informatyki – jako przekład bazy danych dostępnej w Internecie.

MOL współpracuje z Sekretariatem uczniowskim (przejmuje dane osobowe czytelników - uczniów) i Kadrami (przejmuje dane osobowe czytelników - nauczycieli).

Firma VULCAN oprócz opisanych programów posiada w swojej ofercie również inne programy jak: Budżet, Ocenianie opisowe, Stołówkę, ale nie zostały one wliczone do proponowanego systemu zarządzania szkołą. Wszystkie opisywane programy współpracują ze sobą wymieniając informacje zgromadzone w jednym programie, a przetwarzane
w innym.[51]

3.2. Oprogramowanie firmy QNT dla szkoły

Firma QNT Systemy Informatyczne z Gliwic jest od 13 lat producentem oprogramowania wspomagającego zarządzanie różnych organizacji gospodarczych oraz instytucji.

System sQola jest rozwijany i udoskonalany od 1989 roku. Składa się z szeregu programów, które mogą pracować samodzielnie lub w ramach zintegrowanego systemu. Dzięki temu możliwe jest sukcesywne wdrażanie całego systemu. Kolejnym atutem systemu jest możliwość obsługi wielopoziomowej struktury zarządzania, czyli wdrożenia spójnego systemu obsługującego zarówno jednostki nadrzędne (np. gminne lub miejskie zespoły obsługi oświaty), jak i placówki podległe (np. szkoły i przedszkola). Umożliwia również wspomaganie zarządzania różnego rodzaju struktur pośrednich.
Oprócz szerokiej funkcjonalności bardzo dużo uwagi poświęciliśmy bezpieczeństwu danych. Zastosowanie najwyższej klasy bazy danych oraz wydajnych mechanizmów replikacji danych sprawia, że wprowadzane informacje są odporne na różnego rodzaju awarie systemu operacyjnego. Wielopoziomowa kontrola dostępu do danych zabezpiecza programy przed niepowołanym dostępem.

System składa się z następujących programów podzielonych na obszary zarządzania:

1. w pracy Dyrekcji szkoły:

a. AOS (Arkusz organizacyjny szkoły),

2. w pracy Księgowej:

a. Qwark Płacowy

b. Qwant Finansowo - księgowy

3. w pracach Sekretariatu:

a. Kadrowy Qadr

b. SU - Sekretariat

c. QInw - obsługa ewidencji inwentarzowej

4. w pracach wszystkich nauczycieli – Pokój nauczycielski

a. DL - dziennik lekcyjny

b. SW - świadectwa

Niektóre opisywane programy nie są jeszcze dostępne, dopiero w styczniu 2003 zapowiadana jest premiera takich programów z QNT jak: Sekretariat, Dziennik lekcyjny, Świadectwa, Księga zastępstw, Biblioteka.

Dyrekcja

AOS (Arkusz Organizacyjny Szkoły) jest programem wspomagającym planowanie i organizowanie zajęć dla szkół i przedszkoli każdego typu (przedszkole, liceum, gimnazjum itp.). Program obsługuje także szkoły obce. AOS jest jednym z elementów kompleksowego systemu obsługi ekonomiczno administracyjnej placówek oświatowych i organów zarządzających tymi placówkami. Podstawowymi funkcjami realizowanymi przez program są wprowadzanie podziału uczniów na oddziały i grupy zajęciowe, określanie pedagogów prowadzących zajęcia, wielopoziomowe wprowadzanie i drukowanie wykazów zajęć dla: szkół (w zespołach szkół), oddziałów, grup, pedagogów,

prowadzenie szczegółowych kartotek personalnych pracowników i uczniów, sporządzanie i drukowanie zestawień w różnych układach merytorycznych, dotyczących organizacji zajęć w szkołach, drukowanie arkusza organizacyjnego.[52]

Wyżej wymienione funkcje stanowią trzon programu potrzebny do sporządzania rocznego planu zajęć w szkole.

Dodatkowe funkcje, tj. wprowadzanie zajęć indywidualnych dla uczniów, łączenie poszczególnych klas w grupy zajęciowe, szczegółowa ewidencja danych osobowych uczniów z rejonu i spoza rejonu szkoły, wprowadzanie wakatów, wykaz sal itp., pozwalają na wykonywanie dodatkowych analiz, a także zapewniają szybki dostęp do informacji o szkole, jej pracownikach, uczniach oraz zaplanowanych zajęciach.

Informacje o pracownikach placówki oświatowej, oprócz podstawowych danych osobowych, zawierają rejestry umów o pracę i kolejnych angażach oraz wykazy godzin przepracowanych przez pracownika w innych placówkach.

Oddziały mogą być wprowadzane do programu w sposób uproszczony przez określenie liczby uczniów w każdym z oddziałów, albo przez wprowadzenie szczegółowej informacji o każdym z uczniów danych personalnych, informacji o opiekunach oraz przynależności ucznia do rejonu szkoły. Oddziały mogą być dzielone na grupy według różnych kryteriów: płci, dodatkowego języka obcego lub innych, określonych przez użytkownika, kryteriów podziału.

Grupy zajęciowe mogą składać się z uczniów należących do jednego, jak i do kilku oddziałów. Wprowadzanie zajęć dla oddziałów jest ułatwione dzięki możliwości automatycznej generacji zajęć na podstawie ramowego planu nauczania oraz automatycznej generacji zajęć dla grup.

Program umożliwia wprowadzenie informacji o czasie i miejscu prowadzenia zajęć, dzięki czemu istnieje możliwość drukowania z programu planów lekcji dla oddziałów, pedagogów, a także wykazów zajętości pomieszczeń.

Księgowość

Program płacowy Qwark[53] powstał z myślą o wsparciu niezwykle ważnych i czasochłonnych zagadnień związanych z obliczaniem płac w instytucjach budżetowych. Zastosowanie programu pozwala z jednej strony w znacznym stopniu skrócić czas potrzebny na wykonanie obliczeń, a z drugiej powoduje wyeliminowanie pomyłek jakże częstych przy prowadzeniu obliczeń bez użycia specjalistycznych narzędzi informatycznych.

Do zalet uniwersalności programu można zaliczyć m.in. możliwość obsługi pojedynczej szkoły, jak i zespołu szkół, możliwość elastycznej obsługi struktur hierarchicznych (szkoły - zespoły - wydział), pełną kontrolę dostępu do programu (zabezpieczenie hasłami i definiowanymi poziomami uprawnień dla poszczególnych użytkowników), obsługę pracowników o stawce miesięcznej i godzinowej, definiowanie składników płacy kwotowych i procentowych od płacy zasadniczej lub wynagrodzenia brutto, obsługę wypłat za umowy zlecenia, umowy o dzieło i za inne dodatkowe przychody, ręczną edycję kwoty kosztów uzyskania przychodów niezależnie od wysokości pierwszego progu podatkowego, rozdzielenie składki odprowadzanej na ubezpieczenie zdrowotne od składki odliczanej od podatku przez wprowadzenie 2 niezależnych parametrów.

Ponadto program automatyczne oblicza składniki płacowe (składki na ubezpieczenie społeczne, zaliczki na podatek i składki ubezpieczenia zdrowotnego i inne), obsługuje bieżące wypłaty wynagrodzeń, obsługuje rejestrowanie i wyrejestrowywanie z ubezpieczenia społecznego i zdrowotnego, sporządza przelewy, sporządza dokumenty dla pracowników i instytucji (ZUS, GUS, Urzędy Skarbowe, Kasy chorych, PFRON), drukuje informacje o przychodach pracownika i zaliczkach pobranych na podatek w formacie
PIT-11, PIT-8B, PIT-40, automatyczne sporządza deklaracje PIT-4, PIT-8A, PIT-8C,
PIT-R.

Qwant[54] w pełni obsługuje zadania pionu księgowego. Zautomatyzowana dekretacja dokumentów, liczne zestawienia, kontrola realizacji budżetu, obsługa kasy, możliwość wystawiania faktur, to tylko nieliczne z wielu funkcji oferowanych przez ten program. Ponadto Qwant zgodny jest z Ustawą o Rachunkowości.

Obsługa dokumentów księgowych polega na wspomaganiu wprowadzania dekretów (system podpowiedzi symboli kont, kontrahentów, placówek), wprowadzeniu okresu sprawozdawczego dla każdego dekretu, automatycznej rejestracji daty wprowadzenia dekretów księgowych, księgowania na czerwono (tzw. storno), podpowiedzi o nieuregulowanych fakturach kontrahentów, osób, sprawdzania poprawności formalnej dekretów oraz wyszukiwanie dokumentów według dowolnych kryteriów.

Automatyzacja procesów księgowych w programie umożliwia wykorzystanie definiowanych przez użytkownika szablonów księgowych oraz automatycznie tworzy bilans zamknięcia i otwarcia roku obrotowego.

Sekretariat

Program kadrowy Qadr, przeznaczony do prowadzenia ewidencji kadrowej, umożliwia pełną obsługę danych kadrowych, przez co ewidencja staje się bardziej przejrzysta.

Uniwersalność programu polega na możliwości elastycznej obsługi struktur hierarchicznych, a prowadzenie kartotek pracowników jest możliwe poprzez prowadzenie pełnej ewidencji kadrowej pracowników, rejestrowanie dowolnych dodatków do płacy wprowadzanie wszystkich danych związanych z ZUS, dotyczących pracownika i członków jego rodziny podlegających ubezpieczeniom społecznym, rejestrowanie nieobecności pracownika z automatycznym wyznaczaniem liczby dni roboczych na podstawie definicyjnego kalendarza, automatyczne przypisanie nieobecności tego samego typu dla wybranych pracowników z podaniem okresu trwania i typu nieobecności, rejestrowanie planowanych oraz przepracowanych nadgodzin, rejestrowanie szkoleń i kursów odbytych przez pracownika, rejestrowanie świadczeń socjalnych otrzymanych przez pracownika, ewidencjonowanie pełnej historii pracy pracownika w poprzednich zakładach pracy oraz możliwość ewidencjonowania całej ścieżki awansu zawodowego pracownika w aktualnej placówce.

Program automatyczne obliczenia takie elementy jak: staż pracy pracownika, przeszeregowania w oparciu o tabelę stawek wynagrodzenia zasadniczego, wymiar urlopu wypoczynkowego, wyznacza osoby uprawnione do nagrody jubileuszowej oraz umożliwia tworzenie analiz, sprawozdań i zaświadczeń jak zestawienie stanu zatrudnienia, dowolnych formularzy, wydruków seryjnych, dowolnych zestawień dla grup pracowników, tworzenia planów zatrudnienia dla poszczególnych komórek organizacyjnych oraz sporządza informacje o nieobecnościach pracowników i grup pracowników.

Program Sekretariat[55] umożliwia stworzenie jednolitego, zawierającego komplet informacji o uczniach rejestru danych. Dane wprowadzone w programie mogą być wykorzystywane przez inne moduły systemu sQola i odwrotnie Sekretariat korzysta
z danych np. programu AOS czy Świadectwa. Najważniejsze zadania realizowane przez program to prowadzenie księgi ewidencji dzieci i młodzieży, rejestracja dziecka w księdze, automatyczne uzupełnianie informacji o spełnianiu obowiązku szkolnego, skreślenie dziecka z księgi ewidencyjnej, wydruk kart do księgi ewidencji dzieci i młodzieży.

Prowadzenie księgi ewidencji uczniów polega na rejestracji przyjęcia ucznia, wypisaniu ucznia ze szkoły, ukończenia szkoły przez ucznia, rejestracji wydania świadectwa, wydruku kart do księgi ewidencji uczniów. Do zadań programu należy również prowadzenie księgi arkuszy ocen, ewidencja notatek o uczniu, sporządzenie statystyki z ocen, ewidencja wyników egzaminu maturalnego, ewidencja druków świadectw i legitymacji, emisja zaświadczeń i skierowań oraz wspomaganie naboru uczniów do szkoły.

Program QInw wspomaga prowadzenie ewidencji inwentarzowej w placówkach oświatowych i innych jednostkach budżetowych (urzędy miejskie, gminne, służba zdrowia itd.). Qinw pozwala na rezygnację z ręcznego prowadzenia ksiąg inwentarzowych i na znaczne obniżenie pracochłonności zadań związanych z prowadzeniem ewidencji inwentarzowej. Szybkość, niezawodność, bezpieczeństwo danych, prostota obsługi oraz izolacja od systemu operacyjnego komputera to podstawowe zalety tego programu.

Do podstawowych możliwości programu należy: wprowadzenie istniejących ksiąg inwentarzowych, weryfikacja wprowadzonych ksiąg i utworzenie protokołu zawierającego wykaz błędów (np. niezgodności przedmiotu z działem w którym został zaksięgowany), prowadzenie rejestru dokumentów przyjmujących i usuwających przedmioty z ewidencji, wspomaganie inwentaryzacji polegające na rejestracji i pełnej kontroli spisu z natury oraz na automatycznym rozliczeniu inwentaryzacyjnym, zestawienia wartościowo – ilościowe, wartościowe dla poszczególnych rodzajów oraz wg dowolnych kryteriów wyboru. Za jego pomocą możliwe jest również tworzenie bardzo pomocnych zestawień bilansowych za dowolny okres oraz drukowanie informacji o wyposażeniu poszczególnych pomieszczeń.

Pokój nauczycielski

Podstawową funkcjonalnością programu Dziennik lekcyjny jest oczywiście obsługa dziennika lekcyjnego z możliwością wprowadzania i drukowania tych samych informacji, które znajdują się w dzienniku tradycyjnym. Ponadto użytkownik ma możliwość automatycznego sporządzania różnych zestawień, w tym między innymi: zestawienia wyników klasyfikacji uczniów, uczniowie wg stanu z 20 września, uczniowie wg roku urodzenia, uczniowie wg nauki języków obcych, zestawienia uczęszczania uczniów do szkoły, zestawienie frekwencji za semestr I i semestr II.[56]

Program Świadectwa służy do wypisywania świadectw ukończenia poszczególnych klas począwszy od szkoły podstawowej, aż do świadectw maturalnych. Program posiada predefiniowane wzory umożliwiające wydrukowanie świadectw dla całego okresu edukacyjnego. W przypadku konieczności przygotowania indywidualnego wzoru świadectwa, program oferuje własny edytor wydruku pozwalający na definiowanie dowolnych wzorów wydruku świadectw.

3.3. Analiza systemu komputerowego w ZSE oraz możliwości jej rozwoju

W naszej szkole już od dłuższego czasu wykorzystuje się programy do wspierania prac związanych z obsługą szkoły. Jednakże są to programy obsługujące tylko fragmenty całego proponowanego systemu komputerowego proponowanego przez firmy VULCAN lub QNT, a poszczególne jego elementy pochodzą z obu firm, co nie prorokuje
w przyszłość kompatybilnością poszczególnych jego elementów jako całego systemu szkolnego. Z drugiej strony zintegrowany system u nas nie pracuje, więc jego elementy funkcjonujące w szkole nie są aktualizowane na bieżąco, co z punktu widzenia zwartości systemu jest niedopuszczalne. Sporadyczne wprowadzanie danych i ich niekompletność
w poszczególnych modułach powodują zniekształcenie obrazu funkcjonowania całej jednostki, a nie tylko jego fragmentu. Analizowanie takich danych oraz podejmowanie na jej podstawie decyzji może być ryzykowne.

W księgowości od 5 lat znajdują się programy firmy QNT – Qwark i Qwant – oba są w pełni wykorzystywane do rozliczania płac, składek, przelewów, a różnego rodzaju sprawozdania finansowe, które sporządza się dla organu prowadzącego lub innych instytucji, liczone są w arkuszu kalkulacyjnym.

W dyrekcji znajduje się programy Arkusz organizacyjny oraz Plan lekcji, na których sporządzane są przez Wicedyrektora szkoły poszczególne plany lekcji z podziałem na klasy, dla poszczególnych nauczycieli oraz wersję na potrzeby strony Internetowej.
Oba te programy pochodzą od firmy VULCAN i pracują w szkole już od 1999 roku. Sprawozdania i plany, które powinny być oddawane do organu prowadzącego, nie są sporządzane w Arkuszu organizacyjnym, gdyż organ prowadzący nie dysponuje Zbiorczym arkuszem organizacyjnym, który umożliwia analizę zgromadzonych informacji przez poszczególne szkoły. W przedsięwzięcie sporządzenia planu lub sprawozdania z wykonania tego planu, które przekazywane jest do Starostwa, zaangażowana jest dyrekcja
z księgowością. Jest to dość dużym utrudnieniem w funkcjonowaniu szkoły, gdyż zazwyczaj pochłania dużo czasu.

Również program tej samej firmy znajduje się w sekretariacie – Sekretariat uczniowski – ale nie jest wprowadzany w życie, ponieważ jako samodzielny program nie może być wykorzystywany w 100%, poza tym dane nie są wprowadzane na bieżąco, gdyż nie ma na to czasu. Również w przeprowadzany ostatnio spis wyposażenia szkoły, który należy do obowiązków administracji, zostali zaangażowani wszyscy nauczyciele, którzy musieli samodzielnie dokonać spisu, które to zostały później zbiorczo przepisane ręcznie
na karty Spisu z natury.

Możliwości rozwoju istniejącego systemu komputerowego w Zespole Szkół Ekonomicznych, z uwzględnieniem kompatybilności poszczególnych jego elementów składowych, może iść w dwu kierunkach. Albo będzie to integrowanie całego systemu
w kierunku oprogramowania firmy VULCAN, albo w kierunku firmy QNT. Zważając na to, iż programy firmy VULCAN są już w dyrekcji i sekretariacie, a QNT tylko
w księgowości, oraz iż oferta firmy VULCAN jest ofertą pełniejszą, najlepszym rozwiązaniem byłoby uzupełnienie istniejącego system o programy z VULCAN-a.
Nie praktykuje się, aby w ramach jednego integralnego systemu działały programy o dwóch różnych platformach systemowych, gdyż jest to sprzeczne z logiką i ekonomią. Jednakże,
ze względów ekonomicznych, takie rozwiązanie nie jest niemożliwe, ale z pewnością będzie ograniczało w dość znaczny sposób pełne wykorzystanie możliwości jednego spójnego systemu komputerowego.

Kolejnym argumentem przemawiającym za zastosowaniem oprogramowania od jednego producenta jest spójność platformy oraz możliwości rozwiązań programowych. Nie ukrywa się, iż praca na programach tej samej firmy, jest łatwiejsza poprzez zastosowanie tych samych mechanizmów oraz procedur. Powinny one być takie same we wszystkich programach danego systemu, a to jest tylko możliwe w programach jednego producenta. Jest to znacznym ułatwieniem dla nowego użytkownika, który opanowując poszczególne procedury programu, w bardzo łatwy sposób będzie mógł wdrożyć się na innym programie tego samego producenta.

Abstrahując jednak od wyboru platformy oprogramowania, ważniejsze jest zastanowienie się nad rozszerzeniem całego systemu komputerowego w takim zakresie, aby umożliwić nauczycielom korzystanie z komputerów w trakcie lekcji. Aby jednak przystąpić do projektu wdrażania takiego planu, należy podzielić cały proces na jego etapy, które pozwolą w bezpieczny sposób i bez angażowania jednorazowo dużych kwot pieniędzy doprowadzić całe przedsięwzięcie do końca.

W pierwszym etapie należałoby skomputeryzować pokój nauczycielski, aby ułatwić dostęp do komputera nauczycielom, którzy będą chcieli z niego korzystać. Specjaliści
z branży wdrażania systemów komputerowych twierdzą, iż na siłę nie ma co nikogo uszczęśliwiać. Pozostaje jedynie, mając na uwadze uwagi specjalistów, udostępnić komputer dla nauczycieli z odpowiednim oprogramowaniem w celu sprawdzenia
w jakim zakresie będą go wykorzystywać. W rozdziale 3.1.4. była mowa o programach firmy VULCAN, jakie powinny się znaleźć na komputerze w pokoju nauczycielskim. Umożliwi to prowadzenie dziennika lekcyjnego lub jego fragmentów, prowadzenie statystyk obecności oraz wypełnianie świadectw. Małe zaangażowanie środków
do przeprowadzenia I etapu pozwoli już w rzeczywistych warunkach sprawdzić,
czy system taki spełniać będzie swoje zadania. W razie niepowodzenia, niespełnienia oczekiwań użytkowników lub niechęci ze strony nauczycieli, komputer jest rzeczą pożądaną w pokoju nauczycielskim i nie będzie to w sumie inwestycja nieopłacalna.

Po przeanalizowaniu możliwości poszczególnych programów przez nauczycieli
i wdrożeniu przez nich odpowiedniego oprogramowania do procesu edukacyjnego, można przystąpić do II etapu, w którym powinno się to tym właśnie nauczycielom jako pierwszym udostępnić komputery w salach dydaktycznych. Jeżeli w wyniku tego etapu zostanie przekroczona co najmniej połowa nauczycieli, którzy będą korzystać z nowej technologii podczas zajęć, co wiązać się będzie z zakupem 7 komputerów oraz podłączeniem
ich do już istniejącej sieci komputerowej, będzie możliwe dopiero wdrożenie ostatniego
III etapu – połączenia wszystkich części składowych.

Udostępnienie wszystkim nauczycielom komputerów w salach dydaktycznych pociągnie za sobą konieczność zakupu kolejnych 6 komputerów, co w sumie umożliwi skomputeryzowanie we wszystkich etapach łącznie 13 sal dydaktycznych. Do liczby tej nie są doliczone dwie sale komputerowe, gdyż on są już wyposażone w stanowiska gotowe do wprowadzenia oprogramowania.

Efektywne wykorzystanie systemu będzie możliwe dopiero po podłączeniu komputerów z sal dydaktycznych do szkolnej sieci informatycznej co umożliwi przekazywanie informacji na bieżąco. Przygotowanie okablowania pod sieć komputerową należy wykonać w II etapie jako jedną spójną całość. Podłączanie poszczególnych komputerów, tak jak będą wdrażane, nie będzie efektywne, gdyż od razu należy przygotować taką ilość podłączeń do sieci, jaka będzie przewidywana docelowa ilość komputerów.

Tak przygotowana sieć komputerowa oraz wdrożony system wspomagający zarządzanie szkołą oraz proces dydaktyczno-wychowawczy powinny spełniać stawiane przed nimi zadania. Rozwiązanie tutaj przedstawione można zastosować do potrzeb każdej jednostki organizacyjnej jaką jest szkoła. Jedyną modyfikacją, jaką należy wprowadzić to liczba komputerów, które będą tworzyć szkolną sieć informatyczną. Jej celem nie będzie tylko obsługa szkolnego systemu wspomagania decyzji, ale również stanie się środkiem dydaktycznym, który będzie można wykorzystać w dobie globalizacji życia codziennego na lekcjach przedmiotowych.

Zakończenie

Bezspornym pozostaje fakt, iż zastosowanie nowoczesnej technologii w zarządzaniu jednostką oświatową przysparza korzyści, ale jest to rozwiązanie bardzo kosztowne, a jego efektywność uzależniona jest bezpośrednio od zastosowanego sprzętu komputerowego
i oprogramowania. Przedsięwzięcia tego typu są opłacalne dopiero w przypadku, kiedy szkoła dysponuje już bazą sprzętową, szkolną siecią komputerową, gdyż do jego realizacji potrzebne jest już tylko oprogramowanie oraz szkolenie pracowników, które można przeprowadzić samodzielnie w ramach danej jednostki. Zaznaczyć tutaj należy,
iż koszty szkolenia przeprowadzane przez producenta są porównywalne z kosztem
zakupu danego programu.

Brak bazy sprzętowej nie wyklucza jednak możliwości wdrożenia systemu. Jednakże ma to jednak, pomimo dużych nakładów na zakup samego sprzętu, pozytywny aspekt – dużą kompatybilność sprzętową, serwis gwarancyjny i niezawodność, z drugiej strony – podzielenie procesu wprowadzania systemu na etapy przyczyni się do jego wolniejszego wprowadzenia, ale uchroni od niepotrzebnych kosztów, które związane
są z nieprzemyślanymi nakładami.

Efekty wprowadzenia nowej technologii do zarządzania są niewspółmiernie większe w porównaniu do poniesionych nakładów. W jednostce budżetowej, jaką jest szkoła, nie można mówić jednak o zwrocie poniesionych inwestycji, gdyż szkoła jest organizacją no profit, czyli zastosowanie nowej technologii nie podniesie wpływów z jej działalności.

Jednakże jednym z efektów zastosowania systemu wspomagania zarządzania
jest zaoszczędzony w ten sposób czas nauczycieli i administracji szkolnej, który przyczynia się do podniesienia wydajności pracy całej jednostki i umożliwia jego poświęcenie na bieżące sprawy szkoły.

Innym efektem jest szybkość podejmowania decyzji, która ma bezpośredni wpływ na zarządzanie jednostką oraz dostęp do aktualnych danych. Obecnie podjąć decyzję nie jest trudno, ale trudno jest podjąć decyzję szybko i rozsądnie. Ma w tym pomóc system, który umożliwi nowoczesnej szkole przyspieszenie procesu podejmowania decyzji, ich skuteczności i efektywności oraz niezawodność, a wszystko to w oparciu o dane dostarczone przez zastosowanie nowej technologii w zarządzaniu szkołą.

Literatura

1. Zimniewicz K., Współczesne koncepcje i metody zarządzania, PWE, Warszawa 1992.

2. Ricky W. Griffin, Podstawy zarządzania organizacjami, PWN, Warszawa 2000.

3. Gawrecki L.: Techniki pracy menadżera oświaty, Wydawnictwo eMPi², Poznań 1999

4. Gołębiowski T.: Systemy do zarządzania szkołą, VULCAN, Wrocław 1999

5. Lewoc L. Otręba L. Płoski Z. Sapiński F. Zięba J.: Informatyka w szkole –poradnik dyrektora i nauczyciela, VULCAN, Wrocław 1999

6. Praca zbiorowa: Menedżer w szkole, Wydawnictwo eMPi², Poznań 1999

7. Praca zbiorowa wraz z płytą CD : Komputer z głową, system kompleksowego zarządzania szkołami, VULCAN, Wrocław, 2000

8. Sapiński F.: Techniki informatyczne, Wydawnictwo Finansowane z Funduszy Programu PHARE Unii Europejskiej, Program TERM, Radom 1999

9. Siemieniecki B.: Komputery w edukacji. Podstawowe problemy technologii informacyjnej, Wydawnictwo A. Małek Toruń 1998

10. Gurbiel E .Hardt-Olejniczak G.: Komputery, informatyka, komunikacja i technologia informacyjna, „Komputer w szkole” 1998 nr 1

11. Furmanek M.: Technologia informatyczna w zarządzaniu szkołą, „Dyrektor Szkoły”,1999 nr 12

12. Sapiński F.: Komputery i dokumentacja szkolna, „Dyrektor Szkoły” 1998 nr 3

13. Sapiński F.: Komputerowe wspomaganie zarządzania szkołą, „Edukacja i dialog” 1994 nr 3

14. Sapiński F.: Od danych do informacji – komputeryzacja zarządzania oświatą, „Dyrektor Szkoły” 1998 nr 10

15. www.vulcan.edu.pl - strona internetowa firmy VULCAN

16. Strona internetowa firmy QNT Systemy Informatyczne www.qnt.com.pl

17. www.men.waw.pl - strona internetowa Ministerstwa Edukacji narodowej i Sportu

18. QWANT program księgowy – Instrukcja użytkownika, QNT Systemy Informatyczne, Gliwice 1999

19. QWARK program płacowy – Instrukcja użytkownika, QNT Systemy Informatyczne, Gliwice 2000

20. T. Komorowski, J. Pielachowski, Dyrektor szkoły w roli pracodawcy, eMPI², Poznań 1997

21. Arkusz organizacyjny 2000 - podręcznik użytkownika programu, VULKAN Wrocław 2001

22. Plan lekcji 2000+ - podręcznik użytkownika programu, VULKAN Wrocław 2001

23. Plan dyżurów 2000+ - podręcznik użytkownika programu, VULKAN Wrocław 2001

24. Księga zastępstw 2000+ - podręcznik użytkownika programu, VULKAN Wrocław 2002

25. Płace - podręcznik użytkownika programu, VULKAN Wrocław 2001

26. Księgowość - podręcznik użytkownika programu, VULKAN Wrocław 2001

27. Kadry 2000 - podręcznik użytkownika programu, VULKAN Wrocław 1998

28. Sekretariat uczniowski 2000 - podręcznik użytkownika programu, VULKAN Wrocław 1998

29. Inwentarz szkolny 2000 - podręcznik użytkownika programu, VULKAN Wrocław 1997

30. Dziennik lekcyjny 2000+ - podręcznik użytkownika programu, VULKAN Wrocław 2001

31. Wypełnianie świadectw szkolnych 3,0 - podręcznik użytkownika programu, VULKAN Wrocław 2000

32. Statystyka semestralna 2000 - podręcznik użytkownika programu, VULKAN Wrocław 1995

33. MOL 2000 - podręcznik użytkownika programu, VULKAN Wrocław 2001

Spis rysunków

Rysunek 1 Struktura kształcenia ponadgimnazjalnego. 11

Rysunek 2 Schemat systemu wspomagania administracji szkolnej 21

Rysunek 3 Schemat systemu wychowawczo-dydaktycznego. 22

Rysunek 4 Plan sytuacyjny sieci komputerowej w ZSE W Nowym Targu. 27

Rysunek 5 Ciągła skala zachowań przywódczych (kierowniczych) 29

Rysunek 6 Schemat struktury organizacyjnej w ZSE w Nowym Targu. 30

Spis tabel

Tabela 1 Przykładowe zmiany w planie finansowym na rok 2002 w ZSE.................................. 32

[1] Strona internetowa Ministerstwa Edukacji Narodowej i Sportu http://www.men.waw.pl

[2] Gawrecki L.: Techniki pracy menadżera oświaty, Wydawnictwo eMPi², Poznań 1999

[3] Praca zbiorowa: Menedżer w szkole, Wydawnictwo eMPi², Poznań 1999

[4] Strona internetowa Ministerstwa Edukacji Narodowej i Sportu http://www.men.waw.pl

[5] Op. Cit.

[6] Op. Cit.

[7] J. A.F. Stoner, Ch. Wankel, Kierowanie, PWE, Warszawa 1996, str. 23

[8] Dz.U. z 1996 nr 67 poz. 329 z późn. zm.

[9] Dz.U. z 1997 nr 56 poz. 357 z późn. zm.

[10] Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94; zm. Nr 106, poz. 688

[11] Dz. U. z 1980 r. Nr 9, poz. 26, z późn. zm.

[12] Dz.U. z 1999 nr 14 poz. 126

[13] Dz.U. z 1999 nr 67 poz. 759

[14] T. Komorowski, J. Pielachowski, Dyrektor szkoły w roli pracodawcy, eMPI², Poznań 1997, str. 11

[15] Ustawa o systemie oświaty z 7.09.1991 r., art. 39, ust. 1

[16] Karta nauczyciela Dz.U. 1997 nr 56 poz. 357 z późn. zm.

[17] Ustawa o systemie oświaty z 7.09.1991 r., art. 39, ust. 1 Dz.U. z 1996 nr 67

[18] Gołębiowski T.: Systemy do zarządzania szkołą, VULCAN, Wrocław 1999

[19] J. A.F. Stoner, Ch. Wankel, Kierowanie, PWE, Warszawa 1996, str.478

[20] Gurbiel E .Hardt-Olejniczak G.: Komputery, informatyka, ... „Komputer w szkole” 1998 nr 1

[21] J. A.F. Stoner, Ch. Wankel, Kierowanie, PWE, Warszawa 1996, str. 503

[22] Siemieniecki B.: Komputery w edukacji. Podstawowe problemy ..., Wydawnictwo A. Małek Toruń 1998

[23] L.Lowec, L.Otręba, Poradnik dyrektora i nauczyciela, VULCAN, Wrocław 1993

[24] Praca zbiorowa: Komputer z głową, system kompleksowego zarządzania szkołami, VULCAN, Wrocław, 2000

[25] L.Lowec, L.Otręba, Poradnik dyrektora i nauczyciela, VULCAN, Wrocław 1993

[26] Furmanek M.: Technologia informatyczna w zarządzaniu szkołą, „Dyrektor Szkoły”,1999 nr 12

[27] Lewoc L. Otręba L. Płoski: Informatyka w szkole –poradnik dyrektora i nauczyciela, VULCAN, Wrocław 1999

[28] Sapiński F.: Techniki informatyczne, Wydawnictwo Finansowane z Funduszy Programu PHARE Unii Europejskiej, Program TERM, Radom 1999

[29] Kronika szkoły, dokumenty szkoły

[30] Op. Cit.

[31] J. A.F. Stoner, Ch. Wankel, Kierowanie, PWE, Warszawa 1996, str. 383

[32] Ricky W. Griffin, Podstawy zarządzania organizacjami, PWN, Warszawa 2000

[33] J. A.F. Stoner, Ch. Wankel, Kierowanie, PWE, Warszawa 1996, str. 389

[34] K. Zimniewicz, Współczesne koncepcje i metody zarządzania, PWE, Warszawa 1992

[35] Sapiński F.: Komputery i dokumentacja szkolna, „Dyrektor Szkoły” 1998 nr 3

[36] Sapiński F.: Komputerowe wspomaganie zarządzania szkołą, „Edukacja i dialog” 1994 nr 3

[37] Sapiński F.: Od danych do informacji – komputeryzacja zarządzania oświatą, „Dyrektor Szkoły” 1998 nr 10

[38] Arkusz organizacyjny 2000 - podręcznik użytkownika programu, VULKAN Wrocław 2001

[39] Plan lekcji 2000+ - podręcznik użytkownika programu, VULKAN Wrocław 2001

[40] Plan dyżurów 2000+ - podręcznik użytkownika programu, VULKAN Wrocław 2001

[41] Księga zastępstw 2000+ - podręcznik użytkownika programu, VULKAN Wrocław 2002

[42] Płace - podręcznik użytkownika programu, VULKAN Wrocław 2001

[43] Księgowość - podręcznik użytkownika programu, VULKAN Wrocław 2001

[44] Kadry 2000 - podręcznik użytkownika programu, VULKAN Wrocław 1998

[45] Sekretariat uczniowski 2000 - podręcznik użytkownika programu, VULKAN Wrocław 1998

[46] Inwentarz szkolny 2000 - podręcznik użytkownika programu, VULKAN Wrocław 1997

[47] Dziennik lekcyjny 2000+ - podręcznik użytkownika programu, VULKAN Wrocław 2001

[48] Wypełnianie świadectw szkolnych 3,0 - podręcznik użytkownika programu, VULKAN Wrocław 2000

[49] Statystyka semestralna 2000 - podręcznik użytkownika programu, VULKAN Wrocław 1995

[50] MOL 2000 - podręcznik użytkownika programu, VULKAN Wrocław 2001

[51] Strona internetowa firmy VULCAN www.vulcan.edu.pl

[52] Strona internetowa firmy QNT Systemy Informatyczne www.qnt.com.pl

[53] QWARK program płacowy – Instrukcja użytkownika, QNT Systemy Informatyczne, Gliwice 2000

[54] QWANT program księgowy – Instrukcja użytkownika, QNT Systemy Informatyczne, Gliwice 1999

[55] Strona internetowa firmy QNT Systemy Informatyczne www.qnt.com.pl

[56] Op. Cit.

mgr Marcin L. Panczakiewicz

Zastosowanie nowej technologii w zarządzaniu szkołą ponadgimnazjalną na przykładzie Zespołu Szkół Ekonomicznych w Nowym Targu

Zastosowanie nowej technologii
w zarządzaniu szkołą ponadgimnazjalną
na przykładzie
Zespołu Szkół Ekonomicznych
w Nowym Targu